David CHANDLER - អ.វ.ត.ក.

សាវតារ

លោក David Chandler គឺជាសាស្ត្រាចារ្យផ្នែកប្រវត្តិវិទ្យា។ គាត់ធ្វើការនៅសាកលវិទ្យាល័យ ម៉ូណាស់ ក្នុងប្រទេសអូស្ត្រាលី ពីឆ្នាំ១៩៧២ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៧ ។ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៧៦ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៨ គាត់បានផ្តោតការស្រាវជ្រាវរបស់គាត់លើរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ លោក Chandler បានរៀនភាសាខ្មែរ និងបានសរសេរសៀវភៅពីរក្បាលអំពីរយៈកាលនៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ។ សៀវភៅមួយនិយាយអំពីជីវប្រវត្តិរបស់ ប៉ុល ពត មានចំណងជើងថា “បងធំទីមួយ” ហើយមួយក្បាលទៀតនិយាយអំពីមន្ទីរ ស-២១ មានចំណងជើងថា “សំឡេងពីមន្ទីរ ស-២១” ។ គាត់បានចាប់អារម្មណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា នៅពេលដែលគាត់ធ្វើជាអ្នកការទូតអាមេរិកនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងឆ្នាំ១៩៦០ និង ១៩៦២ ។ ក្នុងទសវត្សន៍ឆ្នាំ១៩៩០ លោក Chandler បានចំណាយពេលបួនឆ្នាំស្រាវជ្រាវ និង សរសេរសៀវភៅ “សំឡេងពីមន្ទីរ ស-២១” ដោយបានសិក្សាចម្លើយសារភាពជាង ១០០០ ពីមន្ទីរ ស-២១ និងការធ្វើការសិក្សារស្រាវជ្រាវនៅបណ្ណសារ ស-២១ ។ សៀវភៅនេះបានដាក់ទៅក្នុងសំណុំរឿង ហើយផ្នែកខ្លះរបស់វាបានប្រើក្នុងការសួរដេញដោលលោក Chandler ។

មុខងារមន្ទីរ ស-២១

របប ប.ក.ក បានបង្កើតមន្ទីរ ស-២១ នៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ១៩៧៦ ដើម្បីធ្វើការដោះស្រាយចំពោះការកើនឡើងនូវការសង្ស័យថា មានសំបុកក្រុមក្បត់នៅក្នុង ប.ក.ក និងដើម្បីផ្តល់ព័ត៌មាន ថាមានការរៀបចំផែនការឃុបឃិតគ្នាណាខ្លះ ។ មន្ទីរ ស-២១ មានលក្ខណៈពិសេស និងខុសពីមន្ទីរសន្តិសុខ និងមន្ទីរឃុំឃាំងផ្សេងៗទៀត ។ លោក Chandler បានរៀបរាប់ ស-២១ ថាជា “ស្ថាប័នស្វយ័ត” ជាកន្លែងមួយបិទជិតពីពិភពលោក ដោយមានវិធានផ្ទាល់ខ្លួនរបស់វា ហើយមិនមានពាក់ព័ន្ធទៅនឹងពិភពលោកខាងក្រៅទេ ។ អត្ថិភាពមន្ទីរ ស-២១ អាណត្តិ និងប្រតិបត្តិការរបស់វាគឺជាការសម្ងាត់ ។ គោលនយោបាយរក្សាការសម្ងាត់កើតចេញពីឆន្ទៈនយោបាយ ដើម្បីចៀសវាងការជ្រៀតជ្រែកពីសំណាក់បណ្តាប្រទេសផ្សេងទៀត ។

លោក Chandler បានផ្តល់សក្ខីកម្មថា អ្នកទោសមន្ទីរ ស-២១ ត្រូវបានចាប់ខ្លួនយកទៅសម្លាប់ និងមិនមានលទ្ធភាពណាមួយដែលអ្នកទោសត្រូវបានដោះលែងឡើយ ។ សូម្បីតែអ្នកដែលគេចាប់ច្រឡំ ក៏ត្រូវគេសម្លាប់ដែរ ដើម្បីរក្សាការសម្ងាត់របស់ ស-២១ ។

លោក Chandler បានផ្តល់សក្ខីកម្មថា សេអ៊ីអា កាហ៊្សេបេ ឬ ខ្សែ វៀតណាម ដែលចោទដាក់អ្នកទោស ស-២១ បានក្លាយជាពាក្យស្លោកសម្គាល់ខ្មាំងរបស់ ប.ក.ក ។ តាមទស្សនៈរបស់គាត់ វាអាចដែលថា ឌុច បានដឹងថា ការចោទប្រកាន់ទាំងនេះមិនទំនង ប៉ុន្តែត្រូវអនុវត្តតាមបញ្ជាពីខាងលើ ។

អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូង បានយោងទៅលើសក្ខីកម្មរបស់ លោក Chandler ក្នុងការសម្រេចថា អ្នកជាប់ឃុំនៅមន្ទីរ ស-២១ ត្រូវបានសម្រេចថាមានទោសរួចទៅហើយ ដោយសារគាត់មានវត្តមាននៅ ស-២១ និងថាតួនាទីរបស់អ្នកសួរចម្លើយ គឺត្រូវធ្វើតម្រូវតាមការសម្រេចនេះ តាមរយៈការយកចម្លើយសារភាពទុកបញ្ជាក់ ។ លោក Chandler បានប្រាប់អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូងថា បណ្ណសារនៅ ស-២១ មានច្រើនទូលំទូលាយ និងពិស្តារជាងបណ្ណសារពីកន្លែងផ្សេងទៀតនៃរចនាសម្ព័ន្ធ ប.ក.ក ។ អង្គជំនុំជម្រះសាលដំបូងបានដកស្រង់សក្ខីកម្មរបស់លោក Chandler ដោយផ្ទាល់ និងផ្នែកខ្លះនៃសៀវភៅ “សំឡេងពីមន្ទីរ ស-២១” របស់គាត់ ទាក់ទងនឹងចំណុចនេះ ដើម្បីគាំទ្រដល់ការសន្និដ្ឋានរបស់ខ្លួនលើភាពល្អិតល្អន់នៃឯកសារ ដែលរក្សារទុកនៅ ស-២១ និងការងាររបស់ក្រុមឯកសារ ។

អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូង ក៏បានផ្អែកលើសក្ខីកម្មរបស់ លោក Chandler ក្នុងការសន្និដ្ឋានថា ប្រតិបត្តិការ ស-២១ មានសារសំខាន់ចំពោះគោលដៅរបស់ ប.ក.ក ក្នុងការគ្រប់គ្រងខ្មាំងរបស់ខ្លួន ដែលប្រែក្លាយទៅជាការភ័យខ្លាច ហើយចុងបញ្ចប់នាំឲ្យមានការបំផ្លិចបំផ្លាញ ប.ក.ក ខ្លួនឯងទៅវិញ ។

ប្រព័ន្ធតុលាការ

ប្រព័ន្ធតុលាការក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បន្ទាប់ពីជ័យជំនះរបស់ខ្មែរក្រហមនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ បានរលាយសូន្យឈឹង ។ គ្មានច្បាប់ គ្មានចៅក្រម គ្មានមេធាវី គ្មានការជំនុំជម្រះ ។ ធាតុផ្សំតែមួយគត់នៃប្រព័ន្ធតុលាការ ដែលនៅសេសលស់នោះ គឺផ្នែកសួរចម្លើយ ។ អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូង បានយោងដោយផ្ទាល់ទៅលើសក្ខីកម្មរបស់លោក Chandler និងផ្នែកខ្លះនៃសៀវភៅរបស់គាត់ ស្តីពីបញ្ហាប្រព័ន្ធតុលាការនៅក្នុងរយៈកាលនៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ។

ការសួរចម្លើយ

គេប្រើវីធីសាស្ត្រពីរដើម្បីទទួលបានចម្លើយសារភាព៖ ទីមួយ “ធ្វើនយោបាយ” និងមួយទៀត “ធ្វើទារុណកម្ម” ។ លោក Chandler បានពន្យល់ថា ការធ្វើទារុណកម្ម មានន័យថា ជាការធ្វើសកម្មភាពផ្សេងៗប្រឆាំងទៅលើរាងកាយរបស់អ្នកទោស ជាអ្វីដែលសន្និសញ្ញាអន្តរជាតិកំណត់និយមន័យថាជាអំពើទារុណកម្ម ។ “ធ្វើនយោបាយ” គឺធ្វើគ្រប់យ៉ាងក្រៅពីធ្វើទារុណកម្ម គឺ៖ ការសួរសំណួរ ការលួងលោមបោកបញ្ឆោត ការណែនាំខ្លួន ការព្យាយាមធ្វើឲ្យចុះខ្សោយ ការធ្វើព្យាយាមធ្វើជាមិត្ត និងការព្យាយាមនិយាយជំទាស់ -- គ្រប់ប្រភេទនៃវិធីសាស្ត្រសួរចម្លើយទាំងអស់ប្រើដើម្បីទាញយកចម្លើយសារភាពដោយមិនប្រើទារុណកម្ម ។ តាមទស្សនៈរបស់លោក Chandler វាអាចដែលថា “‘ធ្វើនយោបាយ’ គឺជាវិធីដែលគេចូលចិត្តប្រើ” និងថាក្នុងករណីខ្លះ វាជោគជ័យក្នុងការទាញយកចម្លើយសារភាព ។ នៅពេលលើកឡើងអំពីការសួរចម្លើយនៅមន្ទីរ ស-២១ អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូង បានប្រើពាក្យ “ធ្វើនយោបាយ” និងបានដកស្រង់និយមន័យរបស់លោក Chandler ត្រង់ចំណុចនេះ ។

លោក Chandler បានផ្តល់សក្ខីកម្មថា លក្ខខណ្ឌនៃការឃុំខ្លួននៅ ស-២១ គឺជាផ្នែកនៃប្រព័ន្ធមួយប្រើដើម្បីបំបាក់ស្មារតីអ្នកទោស ផ្តើមពីនាទីដំបូងដែលពួកគេមកដល់ ស-២១ ។ យោងតាមលោក Chandler “សេចក្តីមេត្តាគ្មានទេនៅក្នុងគុកនេះ” ។ អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូងបានដកស្រង់សេចក្តីថ្លែងនេះ និងបានផ្អែកលើសក្ខីកម្មរបស់លោក Chandler ក្នុងការសន្និដ្ឋានថា លក្ខខណ្ឌនៃការឃុំខ្លួនមានចេតនាអមនុស្សធម៌ខ្លាំង ដើម្បីរក្សាការគ្រប់គ្រងលើអ្នកទោស ។

អំពើហិង្សា ផ្លូវភេទ

លោក Chandler បានផ្តល់សក្ខីកម្មថា ទោះបីជាមានហេតុការណ៍រំលោភផ្លូវភេទកើតមាននៅមន្ទីរ ស-២១ ក៏គាត់រកមិនឃើញភស្តុតាងណាបញ្ជាក់ឱ្យឃើញភ្លាមៗ មានអ្នកទោសស្ត្រី “ សម្រាប់ឲ្យបុគ្គលិកធ្វើបាប និងរំលោភនោះទេ” ។ គាត់បានលើកឡើងថា ស្ថានភាពនៅ ស-២១ មានភាពគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំង ទោះជាយ៉ាងណា ហេតុការណ៍នៃការរំលោភដែលកើតឡើងជាទូទៅចំពោះអ្នកទោសស្ត្រី នឹងត្រូវ ឌុច កត់សម្គាល់ និងបញ្ឈប់ ។ លោក Chandler ក៏បានផ្តល់សក្ខីកម្មផងដែរថា អ្នកទោសស្ត្រីជនជាតិវៀតណាម គឺជាក្រុមងាយរងគ្រោះជាងគេ ដោយហេតុថា ពួកគេជាក្រុមមនុស្ស “ដែលគេចាត់ទុកថាស្ថិតនៅក្រៅពូជសាសន៍មនុស្សនៅពេលសង្គ្រាម” ជាមួយវៀតណាម ។

បុគ្គលិកលក្ខណៈ និងតួនាទីរបស់ជនជាប់ចោទ

លោក Chandler មិនដែលសម្ភាស ឌុច ទេ ។ ការកំណត់ចរិតលក្ខណៈរបស់គាត់អំពីបុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់ ឌុច គឺផ្អែកលើចំណាររបស់ ឌុច លើចម្លើយសារភាពមន្ទីរ ស-២១ បទសម្ភាសន៍របស់គាត់ជាមួយបុគ្គលិកមន្ទីរ ស-២១ និងអ្នករួចជីវិតពី ស-២១ និងការពិនិត្យឯកសារ ស-២១ ។ លោក Chandler បានផ្តល់សក្ខីកម្មថា ឌុច មាន “ការពេញចិត្តផ្នែកវិជ្ជាជីវៈ” ចំពោះការងាររបស់ខ្លួន និងចង់ឲ្យបក្ស និងសហគមន៍អន្តរជាតិមើលឃើញគុណប្រយោជន៍មន្ទីរ ស-២១ នេះថាជា “ស្ថាប័នមួយមានប្រសិទ្ធភាព និងវិជ្ជាជីវៈខ្ពស់” និងជាកន្លែងមួយដែលគាត់មានមោទនភាព ។

លោក Chandler បានផ្តល់សក្ខីកម្មថា វា “ជាការធ្វើអត្តឃាតខ្លួនឯង” ចំពោះ ឌុច ប្រសិនបើគាត់សរសេរអំពីការជំទាស់របស់គាត់ទៅនឹងវិធីដែល ស-២១ ដំណើរការ ។ គាត់បានផ្តល់សក្ខីកម្មថា ឯកសារបង្ហាញថា ឌុច ពេលខ្លះបានផ្តល់យោបល់ថា ត្រូវប្រើវិធី “ធ្វើនយោបាយ” ជំនួសឲ្យការធ្វើទារុណកម្ម។ ទោះជាយ៉ាងណា យោងតាម លោក Chandler ឌុច មិនមានវិប្បដិសារីចំពោះសកម្មភាពដែលគាត់ដឹងបានកើតឡើងរាល់ថ្ងៃនៅ ស-២១ នោះឡើយ ។ លោក Chandler បានផ្តល់សក្ខីកម្មថា ឌុច មិនត្រឹមតែបំពេញការងារឲ្យបានល្អប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងចង់ធ្វើឲ្យល្អបំផុត និងធ្វើដោយជំនាញ និងដោយសោមនស្ស ។ លោក Chandler បានផ្តល់សក្ខីកម្មថា គាត់មិនជឿថា ឌុច គឺជាបុគ្គលតែម្នាក់គត់ដែលផ្តួចផ្តើមឲ្យមាន “អ្វីដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងមន្ទីរ ស-២១” ។ យោងតាមលោក Chandler វាមាននៅក្នុងទំនៀមទំលាប់បដិវត្តន៍កម្ពុជាដែលថា ភាពបត់បែនខ្លះបានផ្តល់ឲ្យទៅបុគ្គលម្នាក់ៗ ឱ្យប្រព្រឹត្តតាមរបៀបបដិវត្តន៍ ។

លោក Chandler បានថ្លែងថា អាណត្តិរបស់ ឌុច គឺត្រូវពិនិត្យមើលថា អ្នកណាដែលបានមកដល់មន្ទីរ ស-២១ ហើយ ពិតជាបានយកចេញទៅវិញ គឺយកទៅសម្លាប់ ។ អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូងបានដកស្រង់ផ្នែកនៃសក្ខីកម្មរបស់ Chandler នេះដោយផ្ទាល់ ទាក់ទងនឹងតួនាទីរបស់ ឌុច ក្នុងការសម្លាប់ ដោយបានសន្និដ្ឋានថា បុគ្គលគ្រប់រូបដែលបានជាប់ឃុំនៅមន្ទីរ ស-២១ ត្រូវសម្លាប់ចោល ។ អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូងក៏បានដកស្រង់សក្ខីកម្មរបស់លោក Chandler នៅក្នុងការសន្និដ្ឋានរបស់ខ្លួនអំពីតួនាទីរបស់ ឌុច ទាក់ទងនឹងចម្លើយសារភាព បំណងរបស់គាត់ក្នុងការបង្ហាញពីវិជ្ជាជីវៈ និងការជូនដំណឹងថ្នាក់ដឹកនាំ ប.ក.ក អំពីការស្វែងរកខ្សែក្បត់ ។

ការវាយប្រហារលើវៀតណាម

លោក Chandler បានផ្តល់សក្ខីកម្មអំពីជម្លោះរវាងកម្ពុជា និងវៀតណាមក្នុងឆ្នាំ១៩៧៧ ជម្លោះនេះមិនមានព្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈនៅក្នុងប្រទេសណាមួយទេ ។ នៅក្នុងការសន្និដ្ឋានថា ចាប់ពីខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៧ កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យបានធ្វើការវាយឆ្មក់កាន់តែខ្លាំងឡើងៗទៅក្នុងទឹកដីវៀតណាម និងបានត្រៀមកងទ័ពដើម្បីវាយវៀតណាម អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូងបានយោងទៅផ្នែកពាក់ព័ន្ធក្នុងសៀវភៅរបស់លោក Chandler និងសក្ខីកម្មសវនាការរបស់គាត់ ។

ការបោសសម្អាត

លោក Chandler បានរៀបរាប់អំពីការបោសសម្អាតចំនួនពីរដំណាក់កាល៖ ពីឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៦ - ភាគច្រើនកំណត់គោលដៅលើអ្នកដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងរបបចាស់ និងពីឆ្នាំ១៩៧៦ ដល់ចុងបញ្ចប់នៃអត្ថិភាពមន្ទីរ ស-២១ - ដែលភាគច្រើនកំណត់គោលដៅលើកម្មាភិបាល ប.ក.ក ។ លោក ឆេនដ៍ល័រ បានពន្យល់ថា វាទំនងដែលថា យ៉ាងហោចណាស់ អ្នកដែលត្រូវបានបោសសម្អាតមួយចំនួន តាមពិតជាអ្នកដែលប្រឆាំងទៅនឹងរបបនោះដោយពិតប្រាកដ ។

អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូង បានយោងទៅលើសក្ខីកម្មរបស់លោក Chandler ក្នុងការសន្និដ្ឋានថា ការសម្លាប់ទ្រង់ទ្រាយធំមួយចំនួន កើតឡើងដោយសារការបោសសម្អាតនៅក្នុង ប.ក.ក ។

ការកម្ទេចខ្មាំង

លោក Chandler បានផ្តល់សក្ខីកម្មអំពី “សេចក្តីសម្រេចរបស់គណៈមជ្ឈិមទាក់ទងនឹងបញ្ហាមួយចំនួន” ចុះថ្ងៃទី៣០ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧៦ ដោយបានរៀបរាប់អំពីឯកសារនេះថាជា “ភស្តុតាងច្បាស់ជាងគេយើងទទួលបាន” ដោយសារវាបញ្ជាក់អំពីការផ្តល់សិទ្ធិអំណាចឲ្យកម្ទេចខ្មាំង របស់កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ទាំងក្នុងជួរ និងក្រៅជួរ ប.ក.ក ។ អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូង បានទទួលយកភាសានេះ និងបានដកស្រង់ការកំណត់របស់លោក Chandler ចំពោះឯកសារនេះនៅក្នុងការសន្និដ្ឋានរបស់ខ្លួន ស្តីពីគោលនយោបាយ “កម្ទេច” ខ្មាំងរបស់ ប.ក.ក ។

វីដេអូ

សក្ខីកម្ម

កាលបរិច្ឆេទ	កំណត់ហេតុជាលាយលក្ខណ៍អក្សរនៃកិច្ចដំណើរការនីតិវិធីជំនុំជម្រះ	លេខប្រតិចារិក
ថ្ងៃទី៦ ខែសីហា ឆ្នាំ២០០៩	E1/59	E1/59.1

ឯកសារពាក់ព័ន្ធ

ចំណងជើងឯកសារជាភាសាខ្មែរ	ចំណងជើងឯកសារជាភាសាអង់គ្លេស	ចំណងជើងឯកសារជាភាសាបារាំង	លេខឯកសារ D	លេខឯកសារ E3
សំឡេងចេញពីមន្ទីរស-២១៖ ភាពតក់ស្លុតនិងប្រវត្តិនៃគុកសម្ងាត់របស់ ប៉ុល ពត ដោយ ដេវីដ ឆេនដ៍ល័រ	Voices from S-21: Terror and History in Pol Pot’s Secret Prison, David Chandler	Les voix du centre S-21 : Terreur et histoire de la prison secrète de Pol Pot, David Chandler	D91/I-Annex 4.6	E3/427