លោកស្រី នោ សាទះ

សាវតារ និងតួនាទី

អ្នកស្រី នោ សាទះ ជាជនជាតិចាម រស់នៅក្នុងភូមិស្វាយឃ្លាំង ខេត្តកំពង់ចាម ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ ។ ចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៥ និងឆ្នាំ១៩៧៦ ខ្មែរក្រហមបានផ្លាស់ទីលំនៅគាត់ទៅកាន់ភូមិខ្សាច់ប្រឆេះលើ និងបន្ទាប់មកទៅភូមិទ្រា ជាកន្លែងគេចាត់ឲ្យគាត់ជីកដីធ្វើបង្គន់ ។ អ្នកស្រី នោ សាទះ បានផ្តល់សក្ខីកម្មនៅចំពោះមុខអង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូង ក្នុងនាមជាដើមបណ្តឹង រដ្ឋប្បវេណី ក្នុងសំណុំរឿង ០០២/០២ អំពីការរឹតត្បិតលើការអនុវត្តវប្បធម៌ និងសាសនាអ៊ិស្លាម ការ បះបោររបស់ជនជាតិចាមនៅភូមិស្វាយឃ្លាំង និងការបោសសម្អាតប្រជាជនចាម និងទាហានភូមិភាគបូព៌ា ដោយកងកម្លាំងរបស់ភូមិភាគនិរតី ក្នុងអំឡុងរបបខ្មែរក្រហមពីឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ ១៩៧៩ ។

ការហាមឃាត់ការប្រតិបត្តិសាសនា និងវប្បធម៌ចាម

យោងតាមអ្នកស្រី នោ សាទះ ក្រោយការដួលរលំទីក្រុងភ្នំពេញក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ ប្រជាជនចាមមិនអាចប្រតិបត្តិសាសនារបស់ខ្លួន ឬថ្វាយបង្គំនៅក្នុងវិហារបានទេ ។ វិហារចាមបានបិទ ហើយអ្នកគោរពសាសនាត្រូវបង្ខំឲ្យឈប់ប្រតិបត្តិសាសនាអ៊ិស្លាម ។ ភាសា និងការស្លៀកពាក់បែបប្រពៃណីចាមត្រូវបានហាមឃាត់ ។ គេអនុញ្ញាតឲ្យប្រជាជនស្លៀកតែខោ សំពត់ និងអាវពណ៌ខ្មៅតែប៉ុណ្ណោះ ។ គម្ពីរគួរអានត្រូវប្រមូលដុតចោល ។ ស្ត្រីជនជាតិចាមមិនអាចទុកសក់វែង ឬទទូរក្រមាក្បាលបានឡើយ ។ ការហាមឃាត់នេះបានផ្សព្វផ្សាយទៅកាន់ប្រជាជននៅពេលប្រជុំ ដែលធ្វើឡើងដោយប្រធានឃុំ ប្រធានភូមិ អនុប្រធានភូមិ និងសមាជិកគណៈភូមិ ។ អ្នកដែលបដិសេធមិនអនុវត្តតាមការណែនាំនឹងត្រូវចាត់ទុកថាក្បត់អង្គការ ហើយត្រូវយកចេញ ។ ពេលដែលអ្នកស្រី នោ សាទះ បានទៅដល់ភូមិខ្សាច់ប្រឆេះលើ គាត់ចូលរួមការប្រជុំម្តងក្នុងមួយខែ ដែលគេប្រាប់ប្រជាជនចាមអំពីការហាមឃាត់ការប្រតិបត្តិសាសនា និងវប្បធម៌របស់ចាម ។ “ក្នុងមួយខែគេប្រជុំម្តង ហើយជួនណាអត់ដល់មួយខែទេ គេប្រជុំ គេអប់រំយើង។ គេអត់ឲ្យយើងនិយាយចាម [...] គេបំបាត់សាសនាយើង […] ហើយគេអត់ឲ្យយើងថ្វាយបង្គំទេ។ អង្គការហាមពួកយើងមិនឲ្យទទូរក្រមាក្បាល ឬពាក់ខោអាវប្រពៃណីទេ […] ហើយគេបានណែនាំយើងឲ្យកាត់សក់ខ្លី យើងមិនអាចប្រតិបត្តិ ប្រើកូរ៉អានទេ។ អង្គការពីថ្នាក់លើដាក់ការហាមឃាត់បែបនេះ។ ខ្ញុំមិនដឹងថានរណាជាអង្គការនោះទេ តែខ្ញុំដឹងថាវាមកពីអង្គការ”។

ការបះបោរនៅស្វាយឃ្លាំង និងការបង្ក្រាប

អ្នកស្រី នោ សាទះ បានរំលឹកពីការបះបោរបង្ហូរឈាមមួយរបស់ប្រជាជនចាមនៅភូមិស្វាយឃ្លាំង ក្នុងខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧៥ ។ ការបះបោរនេះបានចាប់ផ្តើមនៅម៉ោង ៧ យប់ និងមានរយៈពេលមួយយប់មួយថ្ងៃ ។ វាកើតឡើងដោយសារការភ័យខ្លាចថា ជនជាតិចាមនឹងត្រូវចាប់ខ្លួន ឃុំខ្លួន ឬសម្លាប់ជាបន្តទៀត ។ គាត់ចាត់ទុកការចាប់ខ្លួនមេដឹកនាំសាសនាចាម បញ្ញវន្ត និងសាស្ត្រាចារ្យ រួមទាំង ហាគឹម និងទួន បណ្តាលមកពីការបះបោរនោះ ។ អ្នកភូមិរួមទាំងឪពុកគាត់ផងមានតែកូនកាំបិត កាំបិតផ្គាក់ និងដាវប៉ុណ្ណោះជាអាវុធ ចំណែកកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមវិញមានកាំភ្លើងជាច្រើនប្រភេទ ។ “មានអីឈ្នះគេ [...] ដល់អ៊ីចឹងទៅ យើងចុះញ៉មតាមគេទៅ” ។ ការប្រយុទ្ធនោះបណ្តាលឲ្យមានការស្លាប់និងរបួសប្រជាជនចាមរាប់រយនាក់ និងការខូចខាតកងកម្លាំងខ្មែរក្រហមមួយចំនួន ។ បន្ទាប់ពីការបះបោរនេះចប់ គេប្រាប់ឱ្យចាមដែលនៅរស់ទាំងអស់នៅស្វាយឃ្លាំងចាកចេញ ហើយគេប្រកាសតាមមេក្រូថា ខ្មែរក្រហមចង់ស្រាវជ្រាវរកខ្មាំង ហើយប្រសិនបើអ្នកណាមិនចេញទេ គេនឹងចាត់ទុកថាជាខ្មាំងរបស់អង្គការ ²¹ ។ ខ្មែរក្រហមបានបញ្ជាឲ្យអ្នកស្រី នោ សាទះ ចេញពីភូមិស្វាយឃ្លាំងទៅកាន់ភូមិខ្សាច់ប្រឆះលើ ។ គាត់ត្រូវគេឃុំនៅក្នុងឃ្លាំងដាក់ស្លឹកថ្នាំជក់រយៈពេលមួយខែ បីថ្ងៃ មុនពេលបញ្ជូនទៅខ្សាច់ប្រឆេះលើ ជាកន្លែងដែលគេចាត់គាត់ឲ្យជីកប្រឡាយ និងឲ្យហូបតែបបរមួយវែកប៉ុណ្ណោះបន្ទាប់ពីធ្វើការដ៏លំបាក ។

ការបោសសម្អាតចាម ដោយកងកម្លាំងភូមិភាគនិរតី

នៅពេលកងកម្លាំងភូមិភាគនិរតីមកដល់ភូមិខ្សាច់ប្រឆេះលើ អំឡុងឆ្នាំ១៩៧៦ និង ឆ្នាំ១៩៧៧ ប្រតិបត្តិការ“បោសសម្អាត” បានចាប់ផ្តើម ។ គេប្រមូលប្រជាជនចាមដាក់ម្តុំ ហើយបញ្ជូនចេញទៅកាន់ទីតាំងផ្សេងៗនៅក្នុងខេត្ត ។ ដំបូង គេបញ្ជូនចាមប្រុសៗចេញ ហើយបន្ទាប់មកមេភូមិអញ្ជើញស្ត្រីចាមមកចូលរួមប្រជុំ ដែលក្នុងការប្រជុំនោះគេប្រាប់ស្ត្រីចាមថា ពួកគេនឹងត្រូវផ្លាស់ទីលំនៅទៅកាន់ភូមិផ្សេងទៀត ។ ក្នុងចំណោមចាមដែលបានជម្លៀសនោះមានសមាជិកគ្រួសាររបស់អ្នកស្រី នោ សាទះ ដែលត្រូវគេបញ្ជូនតាមទូកទៅស្ទឹងត្រង់ ។ គាត់មិនដែលបានឃើញពួកគេជាថ្មីម្តងទៀតទេ ។ ទោះបីជាគេជម្លៀសប្រជាជនខ្មែរមួយចំនួនដែរ តែគេត្រូវបញ្ជូនទៅឃុំរកាខ្នុរ និងមិនត្រូវបានសម្លាប់ទេ ។ គេបញ្ជូនអ្នកស្រី នោ សាទះ ទៅភូមិទ្រា រួមជាមួយក្រុមស្ត្រីមិនទាន់រៀបការប្រមាណ ៤០ នាក់ មកពីភូមិខ្សាច់ប្រឆេះកណ្តាល ។ ពេលគាត់មកដល់ គេដាក់គាត់ក្នុងផ្ទះមួយជាមួយស្ត្រីប្រមាណ ៣០០ នាក់ មកពីតំបន់ជុំវិញនោះ ។ ស្ត្រីទាំងនោះត្រូវគេចង និងសួរចម្លើយដោយប្រធានស្រុកក្រូចឆ្មារ ឈ្មោះ ហូ ។ គេសួរស្រ្តីទាំងនោះថាតើពួកគេជាខ្មែរ ឬជាចាម ហើយអ្នកណាដែលឆ្លើយថា ពួកគេជាចាម ត្រូវទាហានយកចេញពីជួរនិងនាំទៅកន្លែងផ្សេងទៀត បន្ទាប់មកបានបាត់ខ្លួន ។ ក្នុងអំឡុងពេលប្រាំបួនថ្ងៃដែលអ្នកស្រី នោ សាទះ បានជាប់ឃុំនោះ នៅយប់មួយគេបានបង្ខំគាត់ឲ្យហូបសាច់ជ្រូក ដើម្បីឲ្យខ្មែរក្រហមជឿថាគាត់ជាខ្មែរ ។ មានតែស្រ្តី ៣០ នាក់ ដែលទទូចថាពួកគេជាខ្មែរ នៅរស់ ។ ក្រោយពីដោះលែង អ្នកស្រី នោ សាទះ ត្រូវបញ្ជូនទៅធ្វើការនៅម្តុំភូមិទ្រា ហើយនៅថ្ងៃមួយក្នុងឆ្នាំ១៩៧៨ ខណៈគាត់កំពុងធ្វើការតាមមាត់ទន្លេ គាត់បានឃើញសាកសពច្រកបាវអណ្តែតទឹកទន្លេ មានទាំងកូនក្មេងផង ។ សាកសពហើម ដូច្នេះធ្វើឲ្យបាវប្រេះរហែក ហើយគាត់អាចចំណាំសពរបស់មនុស្សម្នាក់ឈ្មោះ ថុល ដែលករបស់គាត់ត្រូវគេអារ ។ សាកសពខ្លះជាទាហានពីភូមិភាគបូព៌ា ដែលគាត់អាចចំណាំបានដោយសារឯកសណ្ឋាននៅលើខ្លួនពួកគេ ។ អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូងផ្អែកលើសក្ខីកម្មរបស់អ្នកស្រី នោ សាទះ ក្នុងចំណោមភ័ស្តុតាងផ្សេងទៀត ក្នុងការសន្និដ្ឋានថា៖ (i) បក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា (ប.ក.ក) ជាក់ស្តែងមិនអនុវត្តសិទ្ធិសេរីភាពសាសនានោះទេ និងចាត់ទុកសាសនាអ៊ិស្លាមជាសាសនា “ប្រតិកិរិយា” និងហេតុដូច្នេះ “ត្រូវហាមឃាត់ទាំងស្រុង” (ii) ក្នុងខែកញ្ញា និងខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧៥ បន្ទាប់ពីមានការរឹតត្បិតលើការប្រតិបត្តិសាសនា និងវប្បធម៌ចាម មានការបះបោររបស់ចាមចំនួនពីរបានផ្ទុះឡើង ហើយត្រូវបង្ក្រាបដោយកងកម្លាំង ប.ក.ក ដែលជាលទ្ធផលបណ្តាលឲ្យមានការស្លាប់បាត់បង់ជីវិតចាមមួយចំនួនធំ (iii) បន្ទាប់ពីការបះបោរ ប្រជាជនចាមដែលនៅសល់ត្រូវបង្ខំឲ្យផ្លាស់ទីលំនៅពីភូមិនានានៅស្វាយឃ្លាំង និងកោះផល (iv) ប្រជាជនចាមមួយចំនួនធំពីស្រុកក្រូចឆ្មារ ត្រូវបានចាប់ខ្លួន និងឃុំនៅមន្ទីរសន្តិសុខភូមិទ្រាដោយបំពាន (v) សមាជិកភាពថាជាចាមឬអត់នោះត្រូវគេបញ្ជាក់ ពេលខ្លះ តាមរយៈការវាយដំ ហើយអ្នកដែលគេជឿថាជាចាមត្រូវសម្លាប់ចោល ចំណែកឯអ្នកផ្សេងទៀតត្រូវផ្លាស់ទីលំនៅទៅកាន់ទីតាំងផ្សេង ហើយនៅមានជីវិត និង (vi) កម្មាភិបាលភូមិភាគនិរតីបានគ្រប់គ្រងលើភូមិភាគបូព៌ាចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៧ និង ១៩៧៨ ។

សេចក្តីថ្លែងទុក្ខ

“ឈឺចាប់រាល់ថ្ងៃនេះ មិនមែនធម្មតាទេ ខ្ញុំអត់ភ្លេចទេរបប ប៉ុល ពត នេះ ខ្ញុំអត់ភ្លេចទេ ចងចាំ ដូចថា ខ្ញុំចាំមិនអស់ទេ បើខ្ញុំចាំអស់ ខ្ញុំរៀបរាប់ច្រើនជាងហ្នឹងទៅទៀត។ ហេតុការណ៍ដែលខ្ញុំរត់នៅក្នុងព្រៃ ពិបាកវេទនាបំផុត មិនមែនស្រួលទេ។ ថ្ងៃមកហ្នឹង ដូចថាសម្ងំ។ យប់បានដើរលួចពេញ ទៅបូតកួរស្រូវទៅ ធ្វើម៉េចឲ្យតែបាន។ បានស្រូវមកហ្នឹង កាយដី និយាយពីយកមកហាលរួចហ្នឹង ស្ងួតស្រូវហើយ យកមកបុកដាក់ក្រាលបាវបុកធ្វើជាអង្ករ បបរ។ មានពេលណា ថ្ងៃណា អាពត ពួកយោធាវាចូលមកកៀរពួកខ្ញុំឲ្យចេញទៅ។ វាមកដល់កន្លែងខ្ញុំ វាដុតអង្រឹង វាដុតភួយ វាដុតស្អីៗទេ ខោអាវ ហើយនិង រួចស្អី អង្ករ ហើយនិងអំបិលអី វាចាក់ចូកជាមួយគ្នាតែម្ដង។ នឹកឪពុកម្ដាយខ្ញុំរាល់ថ្ងៃនេះ ខ្ញុំយំរាល់ថ្ងៃ ខ្ញុំមិនដែលថា រឿងអីថានេះទេ ពេលណាខ្ញុំឃើញគេអ្នកដូចថាគេទៅស៊ីការស៊ីអី ឃើញគេនៅស្រស់បស់ ឯងអត់មានពីណាទេ នៅម្នាក់ឯង។ និយាយពីថាអង្គុយយំក៏មានដែរ នៅកន្លែងណាយំក៏មានដែរ ជួនណាគេថាយើងមនុស្សឆ្កួតក៏មានដែរ។ ខ្ញុំអាណិតប្អូនៗខ្ញុំទេ រាល់ថ្ងៃនេះ នឹករឿងប្អូនមកនិយាយពីខ្លោចផ្សាបំផុត។ ពេលណាដេកអត់ និយាយពីធ្វើពោះប្រហោងៗ ខ្ញុំហ្នឹងប្រឹងទៅរកបន្លែបន្លុកដែលបានយកមកស្ងោរ ធ្វើម៉េចឲ្យតែប្អូនបានស៊ី។ វាយកបានប្អូននៅរស់ហើយណា៎ រស់ដោយត្រដរ គេថារស់គ្មានន័យ ដូចថាអត់មានអីស៊ីណា៎ វាសុទ្ធតែស្គមៗ ដឹងធ្វើម៉េច។ រួចដល់អ៊‌ីចឹងទៅ នឹកឃើញប្អូនមកហ្នឹង និយាយពីខ្ញុំសឹងថា ខ្ញុំទៅលោតទឹកឲ្យងាប់ទៅ ខ្ញុំលែងឃើញ ចង់ឃើញប្រទេសជាតិហ្នឹងហើយ។ រួចដល់មកបានកូនទេរាល់ថ្ងៃនេះ បានកូននៅទប់ ដូចថាទប់ខ្លួនខ្ញុំ អារម្មណ៍ខ្ញុំនេះ ចេះតែនិយាយពន្យល់ៗខ្ញុំទៅថា ម៉ែឯង កុំនិយាយច្រើនពេក កុំនឹកឃើញ កុំឃើញតែគេនេះពេក យើងនឹកខ្លួនៗឯងផង ធ្វើម៉េចម៉ែឯងវាអ៊‌ីចឹងទៅហើយ ទ្រាំទៅធ្វើម៉េច នៅពួកខ្ញុំក្រោយហ្នឹងដែរ។ នៅតែមិនអស់ចិត្តទេ ពេលណាខ្ញុំនឹកប្អូនខ្ញុំមក ខ្ញុំស្រែកយំ ខ្ញុំៗអង្គុយយំហ្មង ខ្ញុំគ្មានរឿងអីថាមិនយំទេ។ ខ្ញុំនឹកពេលដែលប្អូនខ្ញុំអត់ណា៎ ខ្ញុំទៅរកអីយកមកឲ្យស៊ីហ្នឹង។ ស៊ីតាមដូចថា ដូចមនុស្សនេះទេ សុខចិត្តប្ដូរស្លាប់ប្ដូររស់ ទៅលួចធ្វើម៉េចឲ្យតែបានប្អូនស៊ី។ រួចហេតុអីបានគេយកប្អូនខ្ញុំទៅអស់រលីង គ្មានសល់ ទាំងម្ដាយ ទាំងឪពុកខ្ញុំនោះ រឿងអី។ ថាធ្វើបដិវត្តន៍ហ្នឹងធ្វើយ៉ាងម៉េច? ធ្វើបដិវត្តន៍ហ្នឹង ខ្ញុំសូមសួរសំណួរលោកមេធាវី ឬមួយថាទាំងអស់គ្នានេះ!” ⁴⁷

វីដេអូ

សក្ខីកម្ម
កាលបរិច្ឆេទ	កំណត់ហេតុជាលាយលក្ខណ៍អក្សរនៃកិច្ចដំណើរការនីតិវិធីជំនុំជម្រះ	លេខប្រតិចារិក
ថ្ងៃទី២៨ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៥	E1/350	E1/350.1
ថ្ងៃទី២៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៥	E1/351	E1/351.1

ឯកសារពាក់ព័ន្ធ
ចំណងជើងឯកសារជាភាសាខ្មែរ	ចំណងជើងឯកសារជាភាសាអង់គ្លេស	ចំណងជើងឯកសារជាភាសាបារាំង	លេខឯកសារ D	លេខឯកសារ E3
កំណត់ហេតុនៃការស្តាប់ចម្លើយ សាក្សី នោ សាទះ	Written Record of Interview of NO Satas	Procès-verbal de l’audition de NO Satas	D125/75	E3/5193
ពាក្យសុំតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីរបស់អ្នកស្រី នោ សាទះ	Civil Party application of Ms. NO Sates	Constitution en partie civile de Mme NO Sates	D22/163	E3/4705
កិច្ចសម្ភាសន៍របស់ នោ សាទះ និង ម៉ាត់ ម៉ីន (មជ្ឈមណ្ឌល ឯកសារកម្ពុជា)	Statement of NO Satas and MAT Min (DC-Cam)	Déclaration de NO Satas et MAT Min (DC-Cam)	E305/13/1.3.23	E3/9307