SCHANBERG Sydney Hillel
រហ្សនាម: TCW-624
សំណុំរឿង: សំណុំរឿង ០០២/០១
ប្រភេទ: សាក្សី
សាវតារ និង តួនាទី
លោក Sydney Hillel Schanberg ជាអ្នកសារព័ត៌មានជនជាតិអាមេរិក ដែលបានចាប់ផ្តើមរាយការណ៍អំពីកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ១៩៧០ ខណៈដែលនាយការិយាល័យការសែត The New York Times ស្ថិតនៅទីក្រុងញូដេរី
1
។ ចន្លោះឆ្នាំ១៩៧០ និង ឆ្នាំ១៩៧៥ គាត់រស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជារយៈពេលពីរឆ្នាំ
2
។ គាត់បន្តស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នៅពេលដែលមន្ត្រីស្ថានទូតអារមេរិក និង អ្នកសារព័ត៌មានចាកចេញពីប្រទេសកម្ពុជានៅថ្ងៃទី១២ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ហើយត្រូវបានជម្លៀសជាមួយបុគ្គលិកស្ថានទូតបារាំងក្នុងខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៥
3
។
បរិបទប្រវត្តិសាស្ត្រ
លោក Schanberg បានផ្តល់សក្ខីកម្មអំពីការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់អាមេរិកលើក្រុមខ្មែរក្រហមក្នុងឆ្នាំ១៩៧០ និង ១៩៧៣
4
។ ក្រោយឆ្នាំ១៩៧៣ បុគ្គលិកយោធាអាមេរិកនៅស្ថានទូតសហរដ្ឋអាមេរិក បានផ្តល់ប្រឹក្សា និង ផ្គត់ផ្គង់អាវុធដល់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា តែមិនចូលរួមក្នុងការប្រយុទ្ធគ្នាដោយផ្ទាល់ទេ
5
។ ក្រោយពីសហរដ្ឋអាមេរិកឈប់ផ្តល់ការគាំទ្រ ហើយកម្លាំងខ្មែរក្រហមចាប់ផ្តើមរីកធំឡើង
6
អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រី សិរិមតៈ បានចោទប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិកថាក្បត់
7
។
ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ ស្ថានការណ៍នៅទីក្រុងភ្នំពេញមានសភាពយ៉ាប់យ៉ឺន ដោយកុមារអត់អាហារ ហើយមានភ្លើងអគ្គិសនីប្រើប្រចាំថ្ងៃតែមួយម៉ោង ឬពីរម៉ោងប៉ុណ្ណោះ
8
។ នៅឆ្នាំដដែល ខ្មែរក្រហមបានកាត់ផ្តាច់បណ្តាញផ្គត់ផ្គង់ និង ជំនួយមនុស្សធម៌ដែលដឹកមកតាមទន្លេមេគង្គ
9
។
នៅថ្ងៃទី៦ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមបានទម្លាក់គ្រាប់បែកលើសាលារៀនមួយក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ដោយបានសម្លាប់កុមារយ៉ាងតិច ១០ នាក់ និងរបួស ២៥-៣០ នាក់
10
។ ការបំផ្ទុះគ្រាប់បែកមួយទៀតបានកើតឡើងនៅខាងក្រៅសណ្ឋាគាររបស់សាក្សី ដោយបានធ្វើឲ្យជនស៊ីវិលស្លូតត្រង់រងរបួស
11
។ ខ្មែរក្រហមក៏បានបាញ់ផ្លោងដាក់ទីក្រុងនេះផងដែរនៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥
12
។
អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូងក្នុងសំណុំរឿង ០០២/០១ បានរកឃើញថា “ខ្មែរក្រហមមិនមានជើងកាំភ្លើងរ៉ុកកែតត្រឹមត្រូវទេ ហើយគ្រាប់រ៉ុកកែតជាច្រើនបានធ្លាក់មកលើតំបន់ដែលប្រជាជនរស់នៅ”
13
។
ការជម្លៀសចេញពីភ្នំពេញក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥
យោធាចូលរាជធានីភ្នំពេញមុនគេដើម្បី “រៀបចំ” ហើយមេដឹកនាំនយោបាយ និង រដ្ឋាភិបាលបានមកដល់ពេលក្រោយ
14
។ ទាហានខ្មែរក្រហមចូលរាជធានីភ្នំពេញនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥៖ ទាហានខ្លះថ្មី ខ្លះទៀតជាទាហានជើងចាស់
15
។
ប្រជាជនស្ទើរតែទាំងអស់ ជាងពីរលាននាក់ ត្រូវបានជម្លៀសចេញនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥
16
។ ប្រជាជនត្រូវគេបណ្ដេញចេញពីផ្ទះដូចគោក្របី ដោយគេកុហកថា អាមេរិកនឹងទម្លាក់គ្រាប់បែកលើទីក្រុងភ្នំពេញ
17
។ “មានបរិយាកាសស្លន់ស្លោ និង ភ័យខ្លាច”
18
។ ខ្មែរក្រហមមិនបានផ្តល់ទឹក ការដឹកជញ្ជូន ឬស្បៀងអាហារដល់អ្នកជម្លៀសនោះទេ
19
។ មនុស្សរាប់រយនាក់ ដែលភាគច្រើនជាជនស៊ីវិល
20
នៅពេញផ្លូវ
21
។ ពួកគេបានចាកចេញពីរាជធានីភ្នំពេញទៅគ្រប់ទិស
22
ហើយនៅពេលដែលពួកគេធ្វើដំណើរយឺតពេក ខ្មែរក្រហមបានបាញ់ទៅលើអាកាស
23
។
ទាហានខ្មែរក្រហមបានលួចប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិតាមហាង និង ផ្ទះប្រជាជន
24
។ ពួកគេយកវិទ្យុ និង នាឡិការពីប្រជាជនជម្លៀស
25
និង ធ្វើឲ្យខ្ទេចរថយន្តពេលព្យាយាមបើករថយន្តទាំងនោះ
26
។ បរិយាកាសនៅភ្នំពេញបានផ្លាស់ប្តូរ៖ “ទាហានរដ្ឋាភិបាល ដែលបានអបអរអ្នកឈ្លានពាន (ខ្មែរក្រហម) កាលពីពីរបីម៉ោងមុននោះ ពេលនេះបានដោះឯកសណ្ឋានចេញដោយភាពភ័យខ្លាចពេញទីក្រុង”
27
។
យោងតាមលោក Schanberg ការពន្យល់របស់ខ្មែរក្រហម និង អ្នកគាំទ្ររបស់ខ្មែរក្រហមចំពោះការជម្លៀស អំពីកង្វះខាតស្បៀងអាហារ មិនត្រឹមត្រូវនោះទេ ហើយអ្វីដែលខ្មែរក្រហមចាំបាច់ត្រូវធ្វើដើម្បីដោះស្រាយកង្វះខាតនោះ គឺគ្រាន់តែឈប់រាំងខ្ទប់ការដឹកជញ្ជូនស្បៀងតាមទន្លេមេគង្គ ទៅបានហើយ
28
។
លោក Schanberg បានឃើញការជម្លៀសចេញពីមន្ទីរពេទ្យព្រះកេតុមាលា នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥
29
។ មនុស្សគ្រប់រូបត្រូវចាកចេញ - មនុស្សខ្វិន ករណីធ្ងន់ធ្ងរ មនុស្សដែលព្យួរស៉េរូម
30
។ វេជ្ជបណ្ឌិតត្រូវបានបង្ខំឱ្យបោះបង់ចោលអ្នកជំងឺពាក់កណ្តាលការវះកាត់
31
។
លោក Schanberg បានដឹងអំពីការជម្លៀសចេញពីខេត្តកំពង់ឆ្នាំងនៅថ្ងៃទី១៨ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ដែលខ្មែរក្រហមបានបណ្តេញមនុស្សចេញពីមន្ទីរពេទ្យ ដោយមិនមានការជូនដំណឹងណាមួយឡើយ
32
។ វិធីដូចគ្នានេះបានអនុវត្តនៅពន្លៃ ក្នុងស្រុកក្រគរ ខេត្តពោធិ៍សាត់ គាត់បានឃើញផ្ទះត្រូវគេលួចប្លន់ និង អាហារទើបហូបអស់ពាក់កណ្តាលនៅលើតុ
33
។
នៅថ្ងៃទី១៩ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមបានជម្លៀសមនុស្សចេញពីមន្ទីរពេទ្យកាល់ម៉ែត ដែលជាមន្ទីរពេទ្យរដ្ឋាភិបាលបារាំង
34
។
ពីរសប្តាហ៍បន្ទាប់ពីការជម្លៀសពីទីក្រុងភ្នំពេញលោក Schanberg បានឃើញសាកសពរាប់សិបនាក់នៅតាមដងផ្លូវ ហើយសន្មត់ថាពួកគេគឺជាអ្នកជំងឺដែលបានស្លាប់នៅពេលចាកចេញពីទីក្រុង
35
។
អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូងក្នុងសំណុំរឿង ០០២/០១ បានកត់សម្គាល់ថា យោងតាមលោក Schanberg ប្រជាជនបានចាកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ ដោយសារខ្មែរក្រហមកាន់កាប់ទីក្រុងនេះ និង ដោយសារពួកគេត្រូវរកអាហារឱ្យកូនៗហូប
36
ស្ថានភាពនៅមន្ទីរពេទ្យព្រះកេតុមាលាគឺដូច “ជាកន្លែងសត្តឃាត” ដែលពី “‘ជញ្ជាំងមួយទៅជញ្ជាំងមួយ’ មានសុទ្ធតែអ្នករបួស”
37
ហើយមិនមានគ្រូពេទ្យណាម្នាក់មើលថែទាំអ្នកជំងឺនៅមន្ទីរពេទ្យកាល់ម៉ែតឡើយ
38
។
ការជម្លៀសចេញពីស្ថានទូតបារាំង
នៅថ្ងៃទី២០ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ បន្ទាប់ពីត្រូវបានចាប់ខ្លួនដោយមន្ត្រីខ្មែរក្រហមជាច្រើននាក់ រួមជាមួយអ្នកកាសែតពីរនាក់ទៀតគឺ Alan Rockoff និង Jon Swain
39
លោក Schanberg ត្រូវបានជម្លៀសទៅកាន់ស្ថានទូតបារាំងជាមួយនឹងជនបរទេសផ្សេងទៀត
40
។ អ្នកកាសែតទាំងបីនាក់នោះត្រូវបានលោក ឌិត ប្រន ជួយ សង្គ្រោះ ដែលបានចរចាសុំឲ្យដោះលែងអ្នកទាំងនោះ
41
។ មន្ត្រីពីររូបផ្សេងទៀត រួមទាំងអតីតមេបញ្ជាការរងកងទ័ពជើងទឹក មិនត្រូវបានដោះលែងទេ
42
។
គេដឹងជាទូទៅថា ខ្មែរក្រហមតាមចាប់ “មហាជនក្បត់ទាំងប្រាំពីរ” ពោលគឺ៖ ប្រធានាធិបតីពីររូបនៃរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ គឺ លោក ចេង ហេង (១៩៧០-១៩៧២) និង លោក លន់ នល់ (១៩៧២-១៩៧៥) នាយករដ្ឋមន្ត្រីបួនរូបនៃរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ៖ ព្រះអង្គម្ចាស់ សិរិមតៈ (១០៧១-១៩៧២) លោក សឺន ង៉ុកថាញ់ (១៩៧២) លោក អ៊ិន តាំ (១៩៧៣) និង លោក ឡុង បូរ៉េត (១៩៧៣-១៩៧៥) និង មេបញ្ជាការកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធជាតិខ្មែរ លោកឧត្តមសេនីយ៍ សូស្តែន ហ្វឺណានដេស
43
។ លោក លន់ នល់ បានភៀសខ្លួនទៅកោះហាវ៉ៃ
44
។ នៅថ្ងៃទី២០ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ លោក លន់ ណុន (ដែលជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃនៃរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ និង ជាប្អូនប្រុសរបស់លោក លន់ នល់) និងលោក ឡុង បូរ៉េត
45
ត្រូវបានចាប់ខ្លួនឃុំនៅក្រសួងព័ត៌មាន (ទីបញ្ជាការបណ្តោះអាសន្នរបស់ខ្មែរក្រហម)
46
ជាមួយមនុស្ស ៥០ នាក់ ផ្សេងទៀត
47
ហើយពួកគេត្រូវបានស្លាប់នៅទីនោះ
48
។
ខ្មែរក្រហមស្វែងរកអ្នកមានបណ្តាសក្តិខ្ពស់ ហើយចាប់លោក សិរិមតៈ និង លោក ប៊ុន ហ៊ ចេញពីស្ថានទូតបារាំង
49
។ ខ្មែរក្រហមចាត់ទុកស្ថានទូតបារាំងជាតំបន់ប្រមូលផ្តុំឡើងវិញសម្រាប់ជនបរទេស ដែលមិនទទួលស្គាល់អភ័យឯកសិទ្ធិ
50
។ ប្រពន្ធរបស់លោក ឡុង បូរ៉េត មិនអាចស្នើសុំអភ័យឯកសិទ្ធិនៅស្ថានទូតបារាំងបាន
51
។
លោក Dyrac ដែលជាកុងស៊ុលបារាំង បានចាប់ផ្តើមធ្វើការរៀបការរវាងនារីខ្មែរ និង បរទេស ដើម្បីឲ្យនារីទាំងនោះអាចស្នាក់នៅក្នុងស្ថានទូតបារាំង។ ខ្មែរក្រហមបានដឹងរឿងនេះហើយបានបញ្ឈប់លោក Dyrac មិនឲ្យធ្វើដូច្នោះ
52
។ ខ្មែរក្រហមបានបញ្ជាឲ្យប្រជាជនទាំងអស់ ដែលមិនមានលិខិតឆ្លងដែន ចាកចេញពីស្ថានទូតបារាំង
53
។ លោក Schanberg បានរំលឹកថា ទារកទើបនឹងកើតត្រូវគេទុកចោលឲ្យនៅជាមួយស្ត្រីជនជាតិបារាំងម្នាក់ ចំណែកឯឪពុកម្តាយត្រូវគេចាប់យកចេញទៅបាត់
54
។
លោក Francois Bizot ដែលជាបុរាណវិទូ និង ជាអ្នកបកប្រែភាសាបារាំង-ខ្មែរប្រចាំស្ថានទូត បានជួយប្រជាជនខ្មែរមួយចំនួនដែលមិនមានការអនុញ្ញាត ឲ្យបានចូលរួមក្នុងក្បួនដែលដឹកជនបរទេសទៅកាន់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ នៅថ្ងៃទី៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥
55
។ ជនបរទេសទទួលបានការយកចិត្តទុកដាក់ល្អក្នុងរយៈពេលធ្វើដំណើរច្រើនថ្ងៃនោះ ដោយខ្មែរក្រហមបានផ្តល់អាហារ និង ឈប់តាមផ្លូវ
56
។
វីដេអូ
