ដើរមួយៗចេញពីបន្ទប់ទី១នៃអគារ “ក” នៃសារមន្ទីរឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍ទួលស្លែង ដែលជាអតីតមន្ទីរសន្តិសុខ ស-២១ នៃរបបខ្មែរក្រហម មីង ជា រ៉ន ដែលធ្វើដំណើរយ៉ាងវែងឆ្ងាយ មកពីខេត្តប៉ៃលិន មានទឹកមុខស្រងូតស្រងាត់ និងនិយាយប្រាប់មិត្តរបស់គាត់ដែលដើរជាមួយគ្នាថា “បងប្រុសរបស់ខ្ញុំបាត់ខ្លួននៅទីនេះ” ។
មីង ជា រ៉ន គឺជាអ្នកចូលរួមម្នាក់ក្នុងចំណោមប្រជាជនជាង៣០០នាក់ មានបុរស ស្ត្រី និងយុវជន ដែលបានធ្វើដំណើរតាមរថយន្តក្រុងពីទីក្រុងប៉ៃលិនតាំងពីម៉ោង១០យប់មិញ មកចូលរួមដំណើរ ទស្សនកិច្ចសិក្សាដែលរៀបចំដោយអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា (អ.វ.ត.ក.)។
មីង រ៉ន ដែលសព្វថ្ងៃមានអាយុជាង៥០ឆ្នាំ បានបែកពីបងប្រុសរបស់គាត់តាំងពីឆ្នាំ១៩៧៣ ពេលដែលទាំងពីរនាក់បងប្អូនចូលបម្រើចលនាតស៊ូរបស់ខ្មែរក្រហម។ បងប្រុសរបស់គាត់ឈ្មោះ ជា ទួន ដែលកាលនោះមានអាយុ១៣ឆ្នាំ ធ្វើជាកងឈ្លប ហើយមីង រ៉ន ដែលកាលណោះមានអាយុ១១ឆ្នាំ ត្រូវបានបញ្ជូនទៅធ្វើការខាងផលិតថ្នាំ។ នោះជាពេលវេលាចុងក្រោយដែល មីង រ៉ន ឃើញមុខ បងប្រុសរបស់គាត់។
បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហមដណ្តើមកាន់កាប់ប្រទេសកម្ពុជានៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ មីង រ៉ន ដែលកាលណោះ កំពុងតែប្រមូលជ័យភ័ណ្ឌនៅភូមិភាគបូព៌ា បានទទួលព័ត៌មានតាមរយៈបងជីដូនមួយដែលធ្វើជាកងទ័ព ខ្មែរក្រហមដែរថា បងប្រុសរបស់គាត់ត្រូវបានថ្នាក់លើបញ្ជូនទៅប្រយុទ្ធនៅសមរភូមិទីក្រុងភ្នំពេញ ហើយ។ ព័ត៌មានក្រោយមកទៀតបានឲ្យដឹងថា ជា ទួន បានព្យាយាមរត់ចេញពីជួរកងទ័ពដោយហែល ឆ្លងទឹកទន្លេមេគង្គក្នុង ហើយជោគវាសនារបស់គាត់បន្ទាប់ពីនោះគឺគ្មាននរណាម្នាក់ដឹងឡើយ។
មីង ជា រ៉ន ជឿជាក់ថា បងប្រុសរបស់គាត់ត្រូវបានចាប់ខ្លួននិងបញ្ជូនមកគុកទួលស្លែង ប៉ុន្តែគាត់គ្មានឧិកាសបានមកស្រាវជ្រាវរកបងប្រុសរបស់គាត់ទាល់តែសោះ។ នេះជាលើកទី១ដែល មីង រ៉ន បានមក ឃើញគុកទួលស្លែង។ “ខ្ញុំប៉ងចង់មកមើលគុកទួលស្លែងយូរហើយ ព្រោះខ្ញុំជឿជាក់ថាបងប្រុសរបស់ខ្ញុំ បាត់ខ្លួននៅទីនេះ។ ខ្ញុំចង់មករករូបថតរបស់គាត់។” មីង រ៉ន ខំប្រឹងពិនិត្យរូបថតជាច្រើនដែលដាក់តាំង នៅក្នុងអគារ “ខ” នៃសារមន្ទីរ ប៉ុន្តែគួរឲ្យសោកស្តាយ មីង រ៉ន រកមិនឃើញរូបថតបងប្រុសរបស់ គាត់ទេ ព្រោះគាត់ភ្លេចមុខបងប្រុសគាត់បាត់ទៅហើយ។ គាត់និយាយទាំងរលីងរលោងទឹកភ្នែកថា “បើទោះជាបងប្រុសខ្ញុំនៅរស់ដល់សព្វថ្ងៃក៏ខ្ញុំមិនអាចចំណាំមុខគាត់បានដែរ ព្រោះបែកគ្នាយូរហើយ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថាគាត់មិនមានជីវិតរស់ទេ ព្រោះមិនឃើញគាត់ទៅរកក្រុមគ្រួសារនៅឯស្រុកកំណើតផង។”
ដំណើរទស្សនកិច្ចសិក្សាដែលមីង ជា រ៉ន បានចូលរួមនៅពេលនេះ គឺជាផ្នែកមួយនៃគម្រោងផ្សព្វផ្សាយ ព័ត៌មានរបស់ផ្នែកកិច្ចការសារធារណៈនៃ អ.វ.ត.ក.។ មុននឹងធ្វើដំណើរមកទីក្រុងភ្នំពេញ អ្នកចូលរួម បានទស្សនាខ្សែភាពយន្តឯកសារមួយចំនួនដែលបញ្ចាំងជូនដោយមជ្ឈមណ្ឌលសោតទស្សន៍បូផាណា ក្រោមកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយផ្នែកកិច្ចការសាធារណៈនៃ អ.វ.ត.ក.។ ខ្សែភាពយន្តឯកសារ ទាំងនេះអាចឲ្យគាត់អាចយល់បានខ្លះៗអំពីការពិតនៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ និងអំពីបេសកកម្ម របស់ អ.វ.ត.ក.ក្នុងការ កាត់សេចក្តីមេដឹកនាំខ្ពស់បំផុតនៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យនិងអ្នកទទួល ខុសត្រូវខ្ពស់បំផុតចំពោះបទឧក្រិដ្ឋធ្ងន់ធ្ងរដែលបានប្រព្រឹត្តចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩។
អ្នកចូលរួមបានទស្សនាសារមន្ទីរឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍ទួលស្លែងពីព្រឹក មុននឹងមកទស្សនា សាលសវនាការនៃ អ.វ.ត.ក. និងស្តាប់ការពន្យល់បន្ថែមពីមន្ត្រីផ្នែកផ្សេងៗនៃ អ.វ.ត.ក. រួមមាន លោកចៅក្រម រ៉ូវ៉ាន់ ដោននីង (Rowan DOWNING) ចៅក្រមនៃអង្គបុរេជំនុំជម្រះ លោក វ៉ាំងសង់ ដឺ វីលដឹស ដេសម៉ាល (Vincent De Wilde d'Estmael) ជំនួយការនិងជាតំណាងឲ្យលោក អេនឌ្រូ ខេលី (Andrew CAYLEY) សហព្រះរាជអាជ្ញាអន្តរជាតិ លោក ចាន់ តារារស្មី ជំនួយការនិងជា តំណាងឲ្យលោកស្រី ជា លាង សហព្រះរាជអាជ្ញាជាតិ និងលោក រាជ សម្បត្តិ ប្រធានផ្នែកកិច្ចការ សាធារណៈនៃ អ.វ.ត.ក.។
លោក រាជ សម្បត្តិ បានធ្វើបទបង្ហាញអំពីទីតាំងនៃ អ.វ.ត.ក. និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃសាលសវនាការ ទាំងមូលនិងបន្ទប់សវនាការ និងអំពីកិច្ចការដែលផ្នែកកិច្ចការសាធារណៈនៃ អ.វ.ត.ក. បាននិងកំពុងធ្វើ។ អ្នកចូលរួមក៏បានស្តាប់បទឧទ្ទេសនាមដោយមន្ត្រីដទៃទៀត ស្តីអំពីផលប្រយោជន៍នៃការបង្កើត ឲ្យមាន អ.វ.ត.ក. អំពីតួនាទីនៃសហព្រះរាជអាជ្ញា និងអំពីលទ្ធភាពនៃការចូលរួមរបស់ជនរងគ្រោះ នៅក្នុងដំណើរការរឿងក្តី។
នេះជាដំណើរទស្សនកិច្ចសិក្សាទី១សម្រាប់អ្នករស់នៅខេត្តប៉ៃលិន ដែលជាអតីតតំបន់រឹងមាំចុងក្រោយ របស់ខ្មែរក្រហម មុនពេលដែលពួកគាត់ត្រូវបានធ្វើសមាហរណកម្មចូលក្នុងសង្គមជាតិជាមួយ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានៅឆ្នាំ១៩៩៦។ សម្រាប់អ្នកចូលរួមមួយចំនួនធំ នេះគឺជាលើកទី១ដែលគាត់បាន ធ្វើដំណើរមករាជធានីភ្នំពេញ។ កម្មវិធីនេះបាននាំមកនូវការយល់ដឹងនិងជឿជាក់ប្រសើរជាងមុនអំពី ការពិតនៃឧក្រិដ្ឋកម្មដែលបានកើតឡើងក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ជាពិសេសសម្រាប់យុវជន ជំនាន់ក្រោយដែលមានចំនួនស្ទើរតែពាក់កណ្តាលនៃអ្នកមកចូលរួមនៅពេលនេះ។
ប្អូនស្រី ជា ស្រីអាំ អាយុ១៦ឆ្នាំ បានឲ្យដឹងថា ប្អូនបានយល់ដឹងច្រើនអំពីដំណើរទស្សនកិច្ចនេះ ជាពិសេសបានឃើញដោយផ្ទាល់ភ្នែកនូវភ័ស្តុតាងនៃអំពីឧក្រិដ្ឋកម្មនៅគុកទួលស្លែង។ ស្រីអាំ ដែលកំពុងរៀនថ្នាក់ទី៨ បញ្ជាក់ថា “ពេលខ្ញុំឃើញរូបថតនិងឧបករណ៍ធ្វើទារុណកម្មនៅគុកទួលស្លែង កាលពីព្រឹកមិញ ខ្ញុំមានការភ័យខ្លាចណាស់។ ខ្ញុំមិនចង់ជួបប្រទះរបបបែបនេះទេ។ ខ្ញុំដឹងថាមានតែការ ខិតខំរៀនសូត្រប៉ុណ្ណោះដែលធ្វើឲ្យមនុស្សជំនាន់ក្រោយដូចជាខ្ញុំមិនប្រព្រឹត្តដូចជារបបខ្មែរក្រហម។”
ដំណើរទស្សនកិច្ចនេះត្រូវបានរៀបចំឡើងឆ្លើយតបទៅនឹងសំណូមពររបស់មន្ត្រី អាជ្ញាធរ និងប្រជាពលរដ្ឋនៅខេត្តប៉ៃលិនជាច្រើននាក់ ដែលបានស្នើសុំនៅក្នុងឧិកាសវេទិកាសាធារណៈមួយនៅ ទីក្រុងប៉ៃលិន កាលពីចុងខែកញ្ញាឆ្នាំនេះ។ នៅក្នុងវេទិកាសាធារណៈនោះ មន្ត្រីច្បាប់និងមន្រ្តីកិច្ចការ សាធារណៈនៃ អ.វ.ត.ក. បានជួបពិភាក្សានិងប្តូរយោបល់ជាមួយមន្ត្រីរាជការនិងប្រជាជនខេត្តប៉ៃលិន ដែលភាគច្រើននៃអ្នកទាំងនោះគឺជាអតីតទាហានឬអ្នកគាំទ្រខ្មែរក្រហម។
ទាក់ទងនឹងដំណើរទស្សនកិច្ចនេះ លោក រាជ សម្បត្តិ សម្តែងក្តីរីករាយដែលបានឃើញអតីតសមាជិក ខ្មែរក្រហមមានបំណងចង់ដឹងចង់ឃើញនូវការពិតអំពីប្រវត្តិសាស្រ្តនៃរបបខ្មែរក្រហម និងព្យាយាម ស្វែងយល់អំពីអ្វីដែលបានកើតឡើងនៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៥និង១៩៧៩។
លោកថ្លែងថា “ខ្ញុំសង្ឃឹមថា ដំណើរទស្សនកិច្ចនេះនឹងជួយពួកគាត់ឲ្យយល់អំពីប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ ប្រទេសខ្លួនកាន់តែច្បាស់ជាងមុន និងចូលរួមចំណែកទប់ស្កាត់ការវិលត្រឡប់មកវិញនៃរបបនេះ។”
លោកបន្ថែមទៀតថា “ខ្ញុំក៏សង្ឃឹមដែរថា ពួកគាត់នឹងពាំនាំយកព័ត៌មានដែលគាត់បានឃើញជាក់ស្តែង នឹងភ្នែកនៅពេលនេះ ទៅប្រាប់អ្នកផ្សេងទៀតដែលពុំមានលទ្ធភាពមកមើលដោយផ្ទាល់ ឲ្យបានដឹងថា តុលាការខ្មែរក្រហមកំពុងស្វែងរកយុត្តិធម៌ជូនប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់ និងជូនជនរងគ្រោះទាំងអ្នក ដែលបានស្លាប់បាត់បង់ជីវិត និងអ្នកដែលនៅរស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម។”