Case 002 Witnesses, experts and Civil Parties

លោក សយ ឌឿន អាយុ​ប្រហែល​៦៨​ឆ្នាំ មក​ពី​ខេត្ត​កំពង់ចាម ជា​សាក្សី​បន្ទាប់​ក្នុង​ដំណើរការ​នីតិវិធី​ក្នុងខែ​មករា។ សាក្សី​បាន​ផ្តល់​សក្ខីកម្ម​ថា គាត់​ជា​សមាជិក​ក្រុម​ដាវ​វែង (LSG) ដែល​មាន​ភារកិច្ច​ធានា​ថា​កម្មករ​នៅ​ស្រែ​មិន​លួច​ស្រូវ​ទេ ហើយ​ដើរ​ល្បាត​តាម​ជុំវិញភូមិ​។ LSG ក៏ទទួលខុសត្រូវចំពោះការចាប់ខ្លួនផងដែរ។ ក្នុង​ករណី​មួយ គាត់​ត្រូវ​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​ចាប់​ជនជាតិ​ចាម​ទាំង​អស់​ដោយ​មិន​រើសអើង។ បន្ទាប់​ពី​កាន់​តំណែង​ខ្លី​ក្នុង​នាម​ជា​សមាជិក​នៃ LSG សាក្សី​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ជា​មេ​ភូមិ​នៅ​ភូមិ​ក្បែរ​នោះ។ សក្ខីកម្ម​របស់​លោក សយ ផ្ដល់​នូវ​ការ​យល់​ដឹង​អំពី​ការ​បង្គាប់​បញ្ជា​របស់​មេដឹកនាំ​ជាន់​ខ្ពស់​ក្នុង​របប​ខ្មែរ​ក្រហម​ទាក់ទង​នឹង​ការ​ប្រព្រឹត្ត​ចំពោះ​ជនជាតិ​ចាម។

លោក មុយ វ៉ាន់នី មកពីខេត្តកំពង់ចាម អាយុ ៤៩ឆ្នាំ នៅពេលផ្តល់សក្ខីកម្ម បម្រើការងារនៅអង្គភាពចល័តស្រុក (DMU) ដែលឈរជើងនៅឃុំស្តៅ រយៈពេលជាងពីរឆ្នាំ។ អង្គភាពចល័តស្រុក មិនត្រឹមតែមានជនជាតិខ្មែរប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏មានជនជាតិចាមពី ២៥-៣០ នាក់ផងដែរ តាមការប៉ាន់ស្មានរបស់សាក្សី។ លោក មុយ បានផ្តល់សក្ខីកម្មថាបានឃើញជនជាតិចាមដែលធ្វើការជាមួយគ្នាត្រូវបានគេបណ្តើរទៅឆ្ងាយ នៅពេលគាត់ត្រឡប់ទៅអង្គភាពចល័តស្រុករបស់គាត់នៅល្ងាចមួយ។ មានពាក្យចចាមអារ៉ាមក្នុងចំនោមអង្គភាពចល័តស្រុក ថាអ្នកដែលត្រូវបាននាំទៅឆ្ងាយត្រូវបានគេប្រហារជីវិតនៅវត្ត អូរត្រកួន ។ សក្ខីកម្ម​បាន​បង្ហាញ​ថា បុគ្គល​ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​ជនជាតិ​ចាម ដោយសារ​ពួកគេ​មិន​បាន​ព្យាយាម​លាក់បាំង​អត្តសញ្ញាណ​របស់​ពួកគេ​នៅ​ដើម​សម័យ​ខ្មែរក្រហម។ ពួក​គេ​ក៏​និយាយ​ភាសា​ខ្មែរ​ដោយ​បញ្ចេញ​សំឡេង និង​មាន​ឈ្មោះ​ជនជាតិ។ ក្នុង​រយៈពេល​ប្រហែល​កន្លះ​ឆ្នាំ លោក ម៉ុយ បាន​រៀបរាប់​ពី​តួនាទី​របស់​លោក​ថា ជា​អ្នក​នាំ​សារ​របស់​ប្រធាន​សន្តិសុខ​នៅ​មជ្ឈមន្ទីរ​សន្តិសុខ​វត្ត​អូរ​ត្រកួន ឈ្មោះ ហឿន។ សក្ខីកម្មរបស់គាត់បានផ្តល់ការយល់ដឹងអំពីរចនាសម្ព័ន្ធ និងប្រតិបត្តិការរបស់ អង្គភាពចល័តស្រុក ។ សក្ខីកម្ម​ក៏​បាន​លាតត្រដាង​ពី​លក្ខខណ្ឌ​នៃ​អ្នក​ដែល​ត្រូវ​គេប្រព្រឹត្តិនៅវត្តអូរត្រកួន។

លោក ថេង ផល នៅ​ស្រុក​ព្រៃវែង ប៉ាន់ស្មាន​ថា លោក​មាន​អាយុ ២៤ ឆ្នាំ​នៅ​ដើម​របប​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ។ គាត់បានមកនៅចំពោះមុខតុលាការដើម្បីរំលឹកឡើងវិញនូវភាពក្រោមអំណាចក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ដែលថាគាត់ត្រូវបានគេចាត់ជាកូនប្រុសរបស់អ្នកមូលធននិយម ហើយត្រូវបានបង្ខំឱ្យធ្វើការសម្រាប់រយៈពេលមួយនៃរបបនេះ។ លោក ថេង ក៏​បាន​លើក​ឡើង​អំពី​លក្ខណៈ​វិនិច្ឆ័យ​មួយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើ​ដើម្បី​កំណត់​ជោគវាសនា​របស់​កុមារ​ក្នុង​គ្រួសារ​ជនជាតិ​ចម្រុះ។ កូន​ៗ​នឹង​ត្រូវ​ចាប់​​នឹង​បាត់​ខ្លួន បើ​ម្តាយ​ជា​ជនជាតិ​វៀតណាម ប៉ុន្តែ​បើ​តែ​ឪពុក​ជា​វៀតណាម និង​ម្តាយ​ជា​ខ្មែរ កូន​ៗ​នឹង​រួច​ជីវិត។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី លោក ថេង បានកត់សម្គាល់ថា គ្មានសក្ខីកម្មណាមួយរបស់គាត់អាចបញ្ជាក់បានពីចំណេះដឹងផ្ទាល់នោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ ព័ត៌មាននេះត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយតាមរយៈរឿងនិទាន និងពាក្យចចាមអារ៉ាមក្នុងចំណោមអ្នកភូមិដទៃទៀតរបស់គាត់។ បញ្ចប់ការផ្តល់សក្ខីកម្មរបស់លោក ថេង ផល បានបញ្ជាក់ថា លោកបានឮពីការបាញ់កាំភ្លើង និងការបាញ់ផ្លោងកាំភ្លើងធំ នៅពេលដែលកងទ័ពវៀតណាមចាប់ផ្តើមទន្ទ្រានយកទឹកដីកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៩។

សាក្សី ២-TCW-១០០០ អតីតជាទាហ៊ានជើងទឹកខ្មែរក្រហម។ លោកបានទទួលការហ្វឹកហាត់មុនពេលលោកបានចូលរួមជាមួយកងទ័ព្ទខ្មែរក្រហម។ ២-TCW-១០០០ បានបញ្ជាក់ថា មាស មុត ជាមេបញ្ជាការកងពលរបស់លោក (កងពល១៦៤) ហើយលោកថា កងពលរបស់លោកទទួលបញ្ជាឲ្យ​ចាប់ ទូក និងកាណូត ដែលមិនមែនជារបស់ទាហ៊ានជើងទឹក ហើយរាយការណ៍ចំពោះជនជាតិភាគតិចវៀតណាមដែលលួចចូលទៅក្នុងដែននោះ។ ២-TCW-១០០០ នៅចាំថា ជនជាតិវៀតណាមត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅក្នុងសមុទ្រ ហើយក្រោយមកគេនាំយកទៅកំពង់ផែអូរឈើទាល និងត្រូវបានគេវាយធ្វើបាប បើទោះបីជាពួកគេគ្មានអាវុធក៏ដោយ។

លោក អ៊ី វុន មានអាយុ ៧៩ ឆ្នាំ បានធ្វើការក្នុងវាលស្រែ និងបានរស់នៅ ចំងាយប្រហែល៣០០ម៉ែត្រពីវត្តខ្សាច់។ វត្ដខ្សាច់ត្រូវបានគេរុះរើ និងកុដមួយត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាជង្រុកស្រូវ។ លោក វុន បានបញ្ជាក់ថា ការសម្លាប់បានកើតឡើងនៅក្នុងវត្តរាប់បញ្ចូលទាំងការសម្លាប់នៅក្នុងវត្ដផងដែរ។ អ្នកដែលត្រូវបានគេយកទៅសម្លាប់នោះ ដំបូងឡើយគេប្រាប់ពួកគេថា គេនាំយកពួកគេទៅរៀនសូត្រ។ គ្មាននរណាម្នាក់ត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យចូលទៅជិតវត្តនោះទេ ព្រោះមានការហាមឃាត់ និងយាមកាមយ៉ាងតឹងតែង។ លោក វុន បានពន្យល់ថា លោកអាចចូលទៅជិតវត្ដនោះបាន ដើម្បីមើលរណ្ដៅសាក់សពទាំងនោះ ដោយលោកប្រាប់គេថាទៅរកគោនៅទីនោះ។

មានអាយុ ៧៩ ឆ្នាំ អ្នកស្រី ស៊ិន ឆែម ត្រូវបានកោះហៅដើម្បីធ្វើសក្ខីកម្មលើការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញទៅលើជនជាតិវៀតណាមក្នុងភូមិរបស់អ្នកស្រី ក្នុងអំឡុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ អ្នកស្រី ឆែម បានបញ្ជាក់ថា ជនជាតិវៀតណាមនៅក្នុងភូមិរបស់អ្នកស្រី អ្នកខ្លះមានប្ដី ឬប្រពន្ធជាជនជាតិខ្មែរ។ ប្ដីប្រពន្ធជនជាតិវៀតណាម ខ្មែរ និងកូនកាត់វៀតណាមខ្មែរទាំងអស់នោះ ត្រូវបានគេយកចេញទៅសម្លាប់នៅពេលយប់។ គ្រួសារចំនួន៤ដែលត្រូវបានគេយកទៅសម្លាប់នៅយប់នោះ។ ប្ដីរបស់អ្នកស្រីជាមេឃុំ។ បន្ទាប់ពីប្ដីរបស់អ្នកស្រីត្រូវបានចាប់ខ្លួន មានអ្នកផ្សេងទៅជំនួសតួនាទីរបស់ប្ដីអ្នកស្រី ហើយសាក្សីរូបនេះបានបន្ដថា មេឃុំថ្មីនោះហើយ ដែលបានរៀបគម្រោងចាប់ខ្លួនគ្រួសារជនជាតិវៀតណាមនៅក្នុងភូមិនោះ។

សាក្សី អ៊ុង សំអ៊ាន រៀបរាប់ថា នៅឆ្នាំ១៩៧៦ មានសហករណ៍ ហើយប្រជាជនហូបបាយជុំគ្នា និងដេកផ្ទះរៀងៗខ្លួនដូចធម្មតា។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៧ ប្រជាពលរដ្ឋ​បាន​ជីក​ប្រឡាយ​ពី​ទន្លេ​រមាសហែក មក​ភាគ​ខាង​កើត​នៃ​ទីរួម​ខេត្ត។ ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩៧៧ ជនជាតិវៀតណាម ៤ ទៅ ៥ នាក់ដែលមានឪពុកខ្មែរ និងម្តាយ “យួន” ឬខ្លះជាមួយឪពុកយួន និងម្តាយខ្មែរត្រូវបានចាប់ខ្លួន និងយកទៅបាត់ ដែលអ្នក​ទាំង​នោះ​បាន​រស់​នៅ​ភូមិ​គ្រហឹមក​ជា​យូរ​មក​ហើយ។ សាក្សី​មិន​បាន​ដឹង​អំពី​ជនជាតិ​ចាម​ទេ ព្រោះ​គ្មាន​ជនជាតិ​ចាម​ណា​ម្នាក់​រស់​នៅ​ក្នុង​ភូមិ​នេះ ហើយ​នាង​ក៏​មិន​ដឹង​អំពី​ភូមិ​ផ្សេង​ទៀត​ដែរ។ ចំណែក​ព្រះសង្ឃ​វិញ​ត្រូវ​បានចាប់ផ្សឹកនៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៥។ រូបសំណាក​ព្រះពុទ្ធ​ត្រូវ​បាន​បំផ្លាញ។

លោក អ៊ុំ ស៊ន់ ជាមួយនិងមិត្ដរបស់លោក ស៊ាន ស៊ុង ដែលជាសាក្សីក្នុងសំនុំរឿង០០២/០២ ម្នាក់ទៀត បានស្ថិតនៅប្រហែល ជា៣០ម៉ែត្រពីវាលពិឃាដ នៅក្នុងវត្តខ្សាច់។ សាក្សីបាននៅ ចងចាំថា មានមនុស្សកាន់អាវុធ បានចោទប្រកាន់ជនរងគ្រោះជា យួន នៅ ក្នុងសាលបណ្ណាល័យ។

សាក្សីក៏បានលឺសំឡេង ស្រែកយំនៅពេលលោកបាន ឃើញជនរងគ្រោះត្រូវបានគេ សម្លាប់ម្ដងមួយៗ។ ដោយ​មាន​ការ​ភ័យ​ខ្លាច​ជា​ខ្លាំង គាត់​បាន​រត់​សំដៅ​ទៅ​ផ្ទះ​របស់​គាត់​ទាំង​ញ័រ​រន្ធត់។ នៅថ្ងៃបន្ទាប់គាត់បានត្រឡប់ទៅកន្លែងសម្លាប់វិញ ហើយបានឃើញរណ្តៅដែលពោរពេញដោយសាកសព និងថង់ទឹកប្រមាត់ព្យួរនៅលើដើមដូង។

សាក្សី​បាន​និយាយ​ថា ទារក​និង​កុមារ​តូចៗ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាប់​វាយផ្ទប់​នឹង​ដើម​ដូង ចំណែក​ក្មេង​អាយុលើសហ្នឹង​ត្រូវ​បាន​សម្លាប់​ដោយ​ប្រើ​ដំបង​ឫស្សី។

បន្ទាប់ពីបំរើការងារក្នុងអតីតៈជាទាហ៊ានរបប លន់ នល់ ជាង៣ឆ្នាំរួចមក ដោយរួមទាំងការសិក្សានៅប្រទេសថៃមួយឆ្នាំផងដែរ លោក ព្រំ សារុន បានធ្វើសក្ខីកម្មទៅលើបទពិសោធន៍របស់លោក។ សាក្សីរូបនេះបានអះអាងថា កងទ័ព្ទទាំងអស់នៅក្នុងតំបន់របស់លោក ត្រូវបានគេនាំយកទៅសម្លាប់ ប៉ុន្ដែ ខ្មែរក្រហមបានទុកជីវិតលោក ដោយសារតែលោកខិតខំធ្វើការ។ សាក្សីរូបនេះក៏បានបង្ហាញអំពីកិច្ចប្រជុំរបស់លោកជាមួយ និងកម្មាភិបាល ខ្មែរក្រហមបានចំនួនពីរបីដងដែរ ដែលលោកបានពណ៌នាថា កម្មាភិបាលទាំងនោះក្រោយមកត្រូវបានគេចោទថាជាជនក្បត់នៅក្នុងឃុំនោះ ហើយត្រូវ​បានគេនាំយកទៅសម្លាប់។

សាក្សីក៏បានឃើញគណៈកម្មាភិបាលក្មេងៗមានអាយុប្រហែល៨ឆ្នាំ ស្ពាយកាំភ្លើងអូសដី បានទៅចាប់ប្រជាពលរដ្ឋយកចេញទៅ ប៉ុន្ដែមិនដែលឃើញត្រលប់មកវិញឡើយ។

អ្នកស្រី សាក់ មាន​ទីលំនៅ​ភូមិ​អូរ​ឡុង​ទ្រា ខេត្តព្រៃវែង និង​ ធ្វើការជាកសិករធ្វើស្រែ​ប្រាំង។ ម្តាយ​នាង​ជា​កូនកាត់ជនជាតិ​វៀតណាម​ ប៉ុន្តែ​គ្មាន​សមាជិក​គ្រួសារ​ម្តាយ​នាង​ណា​ម្នាក់​រស់នៅក្នុង​ភូមិ​របស់គាត់​ទេ​។ នាង​រំលឹក​ថា អ្នក​ណា​ដែល​មាន​ដើម​កំណើត​វៀតណាម ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​សម្លាប់ ហើយ​ម្តាយ​របស់​នាង​ក៏​ជួប​វាសនា​ដូច​គ្នា។

សាក្សី ដែលជាសមាជិកនៃអង្គភាពចល័ត រៀបរាប់ពីការសម្លាប់រង្គាលរបស់ជនស៊ីវិលវៀតណាមពី ៦០០-៧០០ នាក់នៅវត្តខ្សាច់ (ស្រុកជីក្រែង ខេត្តសៀមរាប) ក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៨ ។ គាត់បានផ្តល់សក្ខីកម្មថាជនរងគ្រោះគឺជាជនជាតិវៀតណាមមកពីភូមិជុំវិញ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាក់សោ​ក្នុង​វត្ត​មុន​ពេល​ត្រូវ​បាន​គេ​បណ្តើរ​ចេញ​ទៅ​ក្រៅ​និង​ប្រហារ​ជីវិត។ សាក្សី​បាន​ឃើញ​គ្រួសារ​ជន​ជាតិ​វៀតណាម​ទាំង​មូល​ត្រូវ​គេ​សម្លាប់ ហើយ​ទម្លាក់​ចូល​ក្នុង​រណ្តៅ។ លោក​បញ្ជាក់​ថា គ្រួសារ​ពីរ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដោះលែង​ដោយ​ហេតុផល​ថា​ពួកគេ​ជា​ជនជាតិ​ចិន ជា​ជាង​វៀតណាម។ សាក្សី​បាន​មើល​ការ​សម្លាប់​នេះ​ពី​មួយ​ម៉ោងទៅ​បី​ម៉ោង។ គាត់រៀបរាប់អំពីការស្រាវពោះវៀនរបស់នារីវៀតណាមម្នាក់ដែលជាសមាជិកនៃអង្គភាពចល័តរបស់គាត់។

សក្ខីកម្មរបស់សាក្សីរូបនេះធ្វើឡើងជាអសាធារណៈ។​

លោក សុះ រុំលី មកពីខេត្តកំពង់ចាម អាយុប្រហែល ៦០ឆ្នាំ នៅពេលផ្តល់សក្ខីកម្ម គឺជាសាក្សីទី២ ដែលនឹងត្រូវបើកសវនាការនៅចំពោះមុខអង្គជំនុំជម្រះក្នុងខែមករា។ ជា​ស្មៀន​ឃុំ​ទ្រា ក្នុង​របប​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ។ លោក សុះ រុំលី ថផ្តល់សក្ខីកម្មទាក់ទងនឹងការប្រព្រឹត្តិលើជនជាតិចាម។ ជាជនជាតិចាមផ្ទាល់ គាត់បានរៀបរាប់ពីបទពិសោធន៍ផ្ទាល់ខ្លួនរបស់គាត់មុនឆ្នាំ ១៩៧៥ និងរបៀបដែលអ្វីៗបានផ្លាស់ប្តូរបន្ទាប់ពីនោះ។ ប្រធានបទទូទៅនៃសក្ខីកម្មរបស់គាត់គឺការរឹតត្បិតសេរីភាពខាងសាសនា និងវប្បធម៌ ដែលនាំទៅដល់ការចាប់ខ្លួនមេដឹកនាំចាមជាច្រើននាក់ទូទាំងភូមិរបស់គាត់។

លោក បាន សៀក អាយុ៦១ឆ្នាំ បានផ្តល់សក្ខីកម្មអំពីរបៀបដែលលោកត្រូវបានតែងតាំងជាអនុប្រធានមុខងារសាធារណៈបន្ទាប់ពីការបោសសម្អាតកម្មាភិបាលភូមិភាគខាងជើងបានកើតឡើង។ ក្នុង​ពេល​កាន់​តំណែង​ជា​លេខា​រង សូ សឿន ភរិយា​លោក កែ ពក ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ជា​ចៅសង្កាត់​ចំការលើ។ ដោយទទួលភារកិច្ចត្រួតពិនិត្យភូមិល្វា និងចំការអណ្តូង គាត់មិនបានដឹងពីជនជាតិចាមណាដែលរស់នៅក្នុងតំបន់នោះទេ ដោយសារពួកគេត្រូវបានហាមឃាត់មិនអោយគោរពសាសនារបស់ពួកគេ។ សាក្សី​រូប​នេះ​មិន​បាន​ដឹង​ពី​ជោគ​វាសនា​របស់​គ្រួសារ​ចាម​ប្រមាណ ១០០០ នាក់​ដែល​បាន​រាយការណ៍​ថា​បាត់​ខ្លួន​ពី​ស្រុក​ចំការលើ​នោះ​ទេ។ លោក បាន ដែល​បាន​បាត់​បង់​បងប្អូន​បង្កើត​របស់​លោក​ពីរ​នាក់ ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​នេះលោក​បាន​បញ្ជាក់​ជា​ថ្មី​ថា​មនុស្ស​ត្រូវ​បាន​គេ​សម្លាប់​ដោយ​មិន​ប្រកាន់​ពូជ​សាសន៍​ឬ​សាសនា​អ្វី​ឡើយ។ គាត់​ត្រូវ​បាន​សមាជិក​គណៈកម្មាធិការ​ស្រុក​ប្រាប់​ថា នួន ជា ដើរតួ​ជា​ទីប្រឹក្សា​សំខាន់​ម្នាក់​លើ​គោលនយោបាយ​ជាក់លាក់។ លោក បាន  ថ្លែងថា លោក មិនមានសិទ្ធិអំណាចក្នុងការសម្រេចចិត្តនរណានឹងត្រូវបានគេ ប្រហារ ជីវិត; បញ្ជា​ចេញមក​ពី​ថ្នាក់​លើ ហើយ​បាន​បញ្ជាក់​ថា គ្មាន​អ្នក​ណា​រួច​ខ្លួន​ពី​ការបោស​សម្អាត​នោះ​ទេ។ បើអ្នកប្រឆាំងរបបនេះ អ្នកគឺជាសត្រូវ។ លោក​បាន​រំឭក​ថា​បាន​ឃើញ​សាកសព​ខ្លះ​ក្នុង​ឯកសណ្ឋាន​យោធា​មិន​ស្គាល់​អត្តសញ្ញាណ​អណ្តែត​ចុះ​ទន្លេ​មេគង្គ​ក្បែរ​ភូមិ​ទ្រា។ អ្នកខ្លះមិនមានក្បាលទេ។

សាក្សីគឺជាអនុប្រធាននៃកងពលតូចចល័ត តំបន់៥ ក្រោមឈ្មោះ ហូន ហៅ តា វ៉ាល់ ចាប់តាំងពីខែមករា ១៩៧៦; លោក​ត្រូវ​បាន​ចាត់​ឱ្យ​ទៅ​ការដ្ឋាន​ទំនប់​ត្រពាំងថ្ម បន្ទាប់​ពី​បាន​សាងសង់​ទំនប់​កំបៅ-ស្រះ និង​ទំនប់​គោក​រំចេក។លោកលើកឡើងពីការចុះសួរសុខទុក្ខរបស់ ខៀវ សំផន ហៅ ហែម នៅកន្លែងធ្វើការគោករំចេក និងការដែលលោកបានឃើញស្ថានភាពការងារពិតប្រាកដ និងកម្មករ រួមទាំងមនុស្ស “ស្គម” ផងដែរ។ លោករៀបរាប់អំពីរចនាសម្ព័ន្ធអាជ្ញាធរនៅការដ្ឋានសាងសង់ទំនប់ត្រពាំងថ្ម រចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋបាលភូមិភាគពាយ័ព្យ តំបន់៥ និងស្រុកព្រះនេត្រព្រះ និងការរៀបចំកងពលតូចចល័តតាមតំបន់។ 

កសិករ​ដាំ​ស្រូវ លោក សុត សុផល អាយុ ៥១​ឆ្នាំ នៅ​ពេល​កាត់​ក្តី​បាន​រំឭក​ពី​បទពិសោធន៍​ការងារ​នៅ​ការដ្ឋាន​ទំនប់​ត្រពាំងថ្ម (TTD)។ គាត់​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្ទេរ​ទៅ​ការដ្ឋាន TTD បន្ទាប់​ពី​គាត់​ជា​កូន​ម្នាក់​ក្នុង​ចំណោម​កុមារ​ពី ២.០០០-៣.០០០ នាក់​ធ្វើការ​នៅ​ចម្ការ​កំពក។ នៅកន្លែង TTD គាត់គឺជាផ្នែកនៃអង្គភាពកុមារពិសេសដែលត្រូវបានចាត់តាំងឱ្យជីក និងដឹកដី គ្រប់គ្រាន់ដើម្បីបំពេញតាមកូតាប្រចាំថ្ងៃដែលកើនឡើង។ ធ្វើការចាប់ពីម៉ោង ៣ ព្រឹកដល់ម៉ោង ១១ ព្រឹក បន្ទាប់មកម៉ោង 2 រសៀលដល់ម៉ោង 11 យប់។ លោក សុត បញ្ជាក់​ថា បើ​អ្នក​មិន​បាន​តាម​កូតា​ប្រចាំ​ថ្ងៃ របប​អាហារ​របស់​អ្នក​ត្រូវ​បាន​កាត់​បន្ថយ​យ៉ាង​ខ្លាំង។ គាត់​បាន​ឃើញ​កម្មករ​ដួល​សន្លប់ និង​ស្លាប់​ដោយសារ​ការងារ​ច្រើន​ពេក។

លោក តាយ គឹមហ៊ាន់ បានផ្តល់សក្ខីកម្មថា ផ្ទះរបស់គាត់នៅចំងាយ ៥០ម៉ែត្រពីវត្តអូរត្រកួន ជាកន្លែងដែលគាត់ឃើញមានមនុស្សច្រើននាក់ត្រូវបានគេនាំទៅបួនទៅប្រាំដងក្នុងមួយថ្ងៃ។ បុរស ស្ត្រី និងកុមារត្រូវបាននាំទៅវត្ត ដែលគេចាក់ភ្លេងខ្លាំងៗ។ មនុស្ស​ចាស់​ត្រូវ​បាន​ចង​នឹង​ខ្សែ ខណៈ​ក្មេង​តូចៗ​តាម​ពី​ក្រោយ។ សាក្សី​មិន​បាន​ដឹង​ពី​មូលហេតុ​ដែល​នាំ​មនុស្ស​ទៅ​វត្ត​នោះ​ទេ ប៉ុន្តែ​អ្នក​ភូមិ​ផ្សេង​ទៀត​ប្រាប់​គាត់​ថា ពួក​គេ​ត្រូវ​បាន​គេ​សម្លាប់​នៅ​ខាង​ក្នុង​ខណៈ​ពេល​ដែល​កំពុង​ចាក់​ភ្លេង។ សាក្សីមានភារកិច្ចច្រូតស្រូវ ហើយត្រូវបានកម្មាភិបាលគំរាមកំហែងដល់អាយុជីវិតពីរដង។ បន្ទាប់​ពី​របប​នេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់ លោក តាយ បាន​បញ្ជាក់​ថា ជនជាតិ​ចាម​លែង​នៅ​ក្នុង​ភូមិ​របស់​លោក​ទៀត​ហើយ។

លោក សំរិត មុយ  អាយុ ៦៨ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅស្រុកកងមាស ខេត្តកំពង់ចាម។ លោកបានផ្តល់សក្ខីកម្មអំពីការចាប់ខ្លួនជនជាតិចាមជាច្រើននាក់នៅក្នុងភូមិសាចសួ និងការបាត់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់នៅក្នុងវត្តអូរត្រកួន។ សាក្សី​ជា​កម្មករ​នៅ​ចម្ការ​កៅស៊ូ​ពាមជីកង រហូត​ដល់​មាន​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក បេ-៥២ ហើយ​ក្រោយ​មក​ត្រូវ​បាន​គេ​តែងតាំង​ជា 'យោធា​ឃុំ' នៅ​ភូមិ​សាក់​សួ ជាប់​ភូមិ​សំបួរមាស។ សាក្សីបានប្រាប់អង្គជំនុំជម្រះអំពីការចាប់ខ្លួនធំមួយ ដែលជនជាតិចាមទាំងអស់រស់នៅក្នុងភូមិសាចសួ លើកលែងតែគ្រួសារមួយ (នោះជាប្ដីប្រពន្ធ) ដែលត្រូវបានចាប់ខ្លួន។ រឿងនេះបានកើតឡើងបន្ទាប់ពីការបង្កើតក្រុមដាវវែង ដែលហៅថា ក្រុមនិរតី ដូចដែលសាក្សីបាននឹកឃើញ។ សាក្សី​បាន​និយាយ​ពី​ចម្ងាយ​ថា គាត់​បាន​ឃើញ​ពី​របៀប​ដែល​ជនជាតិ​ចាម​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​វត្ត​អូរត្រកួន “ត្រូវ​គេ​សម្លាប់”។ ទោះ​បី​ជា​មិន​ដែល​ឃើញ​ការ​សម្លាប់​ក៏​ដោយ សាក្សី​បាន​ធានា​ដល់​តុលាការ​ថា «អ្នក​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​នាំ​ចូល​ក្នុង​វត្ត​នោះ​នឹង​មិន​ត្រឡប់​មក​វិញ​ទេ»។

ជាកសិករ​មួយរូប សេន ស្រ៊ុន អាយុ​៦៧​ឆ្នាំ ត្រូវ​បាន​តុលាការ​ផ្តល់​បទសម្ភាសន៍​ជា​ផ្លូវការ​ចំនួន​៥​ដង​នៅ​គេហដ្ឋាន​របស់​គាត់​ក្នុង​ខេត្ត​កំពង់ចាម។ គាត់បានចូលរួមក្នុងចលនាបដិវត្តន៍នៅឆ្នាំ ១៩៧១ ហើយបានក្លាយជាសមាជិកនៃកងវរសេនាតូចលេខ ៣០៥ ភូមិភាគ ៣០៤ តំបន់ ៣០។ លោក សេន ត្រូវបានបញ្ជាឱ្យត្រឡប់ទៅភូមិកំណើតរបស់គាត់វិញនៅឆ្នាំ ១៩៧៦។ ពេលត្រឡប់មកវិញ គាត់ត្រូវបានចាប់ខ្លួន និងឃុំខ្លួនរយៈពេល ១០ ថ្ងៃ បន្ទាប់មកគាត់ ដោយមានការយល់ព្រមពីគ្រួសាររបស់គាត់ បានរៀបចំឱ្យរៀបការជាមួយនារីម្នាក់។ គាត់​ត្រូវ​បាន​គេ​បញ្ជូន​ទៅ​ធ្វើ​ការ​ក្នុង​អង្គភាព​ចល័ត​ជា​អ្នក​ឡើង​ដើមឈើ។ លោក សេន បានរំឮកអំពីសមាហរណកម្មសាច់ញាតិរបស់ជនជាតិចាម និងខ្មែរនៅក្នុងភូមិរបស់គាត់ ទោះបីជាការកាន់សាសនាក៏ដោយ ការស្លៀកពាក់ចាម និងការនិយាយភាសាចាមត្រូវបានហាមឃាត់ទាំងអស់។ ការបោសសំអាតទ្រង់ទ្រាយធំនៃកម្មាភិបាលភូមិភាគពាយ័ព្យនៃថ្នាក់កណ្តាលដល់ថ្នាក់ខ្ពស់បានធ្វើឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៦ និង ១៩៧៧ ខណៈដែលពួកគេត្រូវបានជំនួសជាបន្តបន្ទាប់ដោយសមភាគីភាគនិរតី។ លោក សេន បានប្រាប់អង្គជំនុំជម្រះថា លោកត្រូវបានចាត់ឱ្យទៅជាមួយក្រុមដាវវែង ដែលជាក្រុមជីវពលដែលបង្កើតឡើងដើម្បីតាមដាន និងចាប់ខ្លួនចាម។ គាត់បានពន្យល់ថា ជនជាតិចាមទាំងអស់នៅក្នុងភូមិទាំងពីរត្រូវបានចាប់ខ្លួនក្នុងមួយថ្ងៃប្រហែល ២០០-៣០០ នាក់ ហើយគាត់មានភារកិច្ចដឹកនាំប្រជាជនដែលត្រូវបានចាប់ខ្លួនទៅកាន់វត្តអូរត្រកួន។ នៅ​ថ្ងៃ​បន្ទាប់ លោក សេន ស៊្រុន ត្រូវ​បាន​កម្មាភិបាល​ម្នាក់​ប្រាប់​ថា ជនជាតិ​ចាម​ដែល​ត្រូវ​បាន​ចាប់​ខ្លួន​ត្រូវ​បាន​គេ​វាយ​កម្ទេច​កាល​ពី​យប់​មិញ។ នៅឆ្នាំ ១៩៧៩ លោក ស្រ៊ុន ត្រូវបានតែងតាំងជាមេភូមិ បន្ទាប់មកលោកបានបញ្ជាឱ្យមានការបញ្ចុះសពធំៗជាច្រើនជុំវិញភូមិ។

សាក្សីឈ្មោះ សេង ឃុយ អាយុ៦២ឆ្នាំ ជាជនជាតិខ្មែរ ដែលបានរៀបរាប់អំពីការប្រព្រឹត្តិលើជាតិចាមនៅភូមិអង្គរបានលេខ២។ គាត់បាននិយាយថា បន្ទាប់ពីទាហានខ្មែរក្រហមបានមកដល់ភូមិរបស់គាត់នៅឆ្នាំ ១៩៧៥ គាត់ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាទាសករក្នុងចំណោមទាសករដទៃទៀត។ ” គាត់​ប្រាប់​ថា គាត់​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ឱ្យ​ធ្វើ​ស្រែ។ បន្ទាប់ពីរបបខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាច ជនជាតិចាមត្រូវបាននាំចូលទៅក្នុងភូមិរបស់គាត់។ លោក សេង បានផ្តល់សក្ខីកម្មថា ជនជាតិចាមមិនបានគោរពសាសនារបស់ពួកគេទេ ដោយសារពួកគេខ្លាចខ្មែរក្រហម។ នៅឆ្នាំ ១៩៧៧ លោក សេង បានឃើញការចាប់ខ្លួនជនជាតិចាមប្រមាណ ១៥ នាក់ ដែលត្រូវបានសម្លាប់ដោយលោក រុន និងកងកម្លាំងសន្តិសុខសហគមន៍របស់គាត់។ លោក​បាន​បន្ថែម​ថា លោក​បាន​ឮ​លោក រុន ហៅ​ថា​ជា​អ្នក​លក់សាច់។ លោក សេង បន្ថែមថា នៅចុងបញ្ចប់នៃរបបខ្មែរក្រហម លោក រុន ត្រូវបានប្រជាជនអង្គរបានសម្លាប់ ដោយសារគាត់ជាអ្នកចាប់មនុស្ស។ លោក​បាន​បន្ថែម​ថា លោក​ជា​មនុស្ស​ម្នាក់​ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាពលរដ្ឋ​ដែល​ត្រូវ​បាន​ចាត់​ឲ្យ​ដឹក​ជញ្ជូន​ជនជាតិ​ចាម​ដែល​ត្រូវ​បាន​ចាប់​ខ្លួន​ទៅ​វត្ត​អូរត្រកួន។ លោក​ត្រូវ​បាន​ប្រធាន​ភូមិ​អង្គរ​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​ធ្វើ​កិច្ចការ​ពិសេស​នេះ។ គាត់ខ្លាចស្លាប់ ប្រសិនបើគាត់បដិសេធ។ គាត់​បាន​ផ្តល់​សក្ខីកម្ម​ថា គាត់​មិន​ដែល​បាន​ឃើញ​ជនជាតិ​ចាម​ដែល​ត្រូវ​បាន​ចាប់​ខ្លួន​ម្តង​ទៀត​ទេ បន្ទាប់​ពី​បាន​ចាកចេញ​ពី​ពួកគេ​នៅ​វត្តនោះ។

ដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី លោក សុះ ម៊ីន អាយុ៦១ឆ្នាំ បានរៀបរាប់អំពីការប្រព្រឹត្តិលើជនជាតិចាមក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ គាត់បានពន្យល់ពីរបៀបដែលខ្មែរក្រហមហាមឃាត់ជនជាតិចាមមិនអោយគោរពសាសនារបស់ពួកគេ។ ជនជាតិចាមត្រូវបានបង្ខំឱ្យបរិភោគសាច់ជ្រូក ហើយត្រូវបានហាមឃាត់មិនឱ្យតមអាហារ និងអធិស្ឋាន។ លោក សុះ ក៏​បាន​លាតត្រដាង​ដែរ​ថា គេ​ហាម​ប្រើភាសារបស់ពួកគេ ហើយស្ត្រីត្រូវបានបង្ខំឱ្យកាត់សក់របស់ពួកគេ។ លោក​បាន​ប្រាប់​ថា ប្រសិន​បើ​ពួក​គេ​ប្រឆាំង​នឹង​គោលការណ៍​ណា​មួយ នោះ​គេ​នឹង​ត្រូវ​គេ​ចោទ​ថា​ជា​សត្រូវ​របស់​អង្គ​ការ។ លោក សុះ បញ្ជាក់​ថា មនុស្ស​ត្រូវ​បាន​ចាប់​ខ្លួន​ដោយ​គ្មាន​ការ​ពន្យល់​សម​ហេតុ​ផល។ បងប្អូនជីដូនមួយរបស់គាត់បានប្រាប់គាត់ថា មានផែនការចាប់ខ្លួនជនជាតិចាមចំនួន ៨០ នាក់ ហើយលោកសុះ បានរៀបចំការបះបោរជាមួយមនុស្សពីរនាក់ទៀត។ លោក​ពន្យល់​ថា ក្រោយ​ការ​បង្ក្រាប​ការបះបោរ ទាហាន​បាន​យក​ជនជាតិ​ចាម​ចេញ​ពី​ភូមិ ហើយ​សួរ​ចម្លើយ និង​ធ្វើ​ទារុណកម្ម​ពួកគេ។ លោក​ក៏​បាន​រៀបរាប់​ពី​ស្ថានភាព​ការងារ និង​ជីវភាព​នៅ​កន្លែង​ធ្វើការ​ផង​ដែរ។ លោក​បញ្ជាក់​ថា លក្ខខណ្ឌ​គឺ​ដូចគ្នា​សម្រាប់​ជនជាតិ​ចាម និង​ខ្មែរ ហើយ​លោក​បាន​ឃើញ​សាកសព​ជាច្រើន ប៉ុន្តែ​លោក​មិន​បាន​ឃើញ​ការ​ប្រហារជីវិត​អ្វី​ឡើយ។ លោក សុះ បានបាត់បង់សាច់ញាតិរបស់គាត់ចំនួនប្រាំពីរក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។

លោក អ៊ីត សេន អាយុ ៦៣ ឆ្នាំ មកពីខេត្តត្បូងឃ្មុំ គឺជាសាក្សីជនជាតិចាមដំបូងដែលបានបង្ហាញខ្លួននៅចំពោះមុខតុលាការដើម្បីផ្តល់សក្ខីកម្មលើការចោទប្រកាន់ពីបទប្រល័យពូជសាសន៍លើ នួន ជា និងខៀវ សំផន។ គាត់បាននិយាយអំពីរបៀបដែលទាហានខ្មែរក្រហមហាមឃាត់ជនជាតិចាមពីការអនុវត្តសាសនាឥស្លាម ស្លៀកពាក់ប្រពៃណីរបស់ពួកគេ និងនិយាយភាសារបស់ពួកគេ។ លោក​បាន​លើក​ឡើង​ថា អ្នក​ដែល​ឮ​និយាយ​ភាសា​ចាម ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​សម្លាប់។ គាត់បានបញ្ជាក់ពីការបះបោររបស់ជនជាតិចាមដែលបានកើតឡើងនៅកោះប៉ាល់ ហើយនិយាយអំពីរបៀបដែលគាត់ និងសហអ្នកភូមិត្រូវបានជម្លៀសដោយបង្ខំទៅភូមិទ្រា បន្ទាប់ពីទាហានកាត់ផ្តាច់ការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងរបស់ពួកគេ។ លោក អ៊ីត នៅទីបំផុតបានលាតត្រដាងថា ភូមិទ្រាពិតជាកន្លែងឃុំឃាំង និងសម្លាប់ ដែលលោកបានឃើញទាហានធ្វើអោយមនុស្សលង់ទឹកស្លាប់នៅក្នុងទន្លេ។ គាត់​បាន​បញ្ជាក់​ថា គាត់​បាន​រួច​ផុត​ពី​ការ​ជាប់​ឃុំឃាំង​បន្ទាប់​ពី​គាត់​បាន​គាស់​ក្តារ​កម្រាល​មួយ​ដើម្បីហែល ដោយ​ផ្តល់​ឱកាស​ឱ្យ​គាត់​អាចហែល​ទឹក​ត្រឡប់​ទៅ​ភូមិ​កំណើត​របស់​គាត់​វិញ។

អ្នកស្រី យី ឡៃសូវ បានរៀបរាប់ថា តាមទស្សនៈរបស់កម្មការនីចល័តនារីនៅការដ្ឋានទំនប់ត្រពាំងថ្ម ភាពជាទាសកររបស់កម្មកររាប់ពាន់នាក់នៅកន្លែងធ្វើការ ការផ្តល់អាហារមិនគ្រប់គ្រាន់ កន្លែងស្នាក់នៅមិនគ្រប់គ្រាន់ និងគ្មានអនាម័យ និងជំងឺដែលកម្មកររងគ្រោះ។ នាងក៏ពិពណ៌នាអំពីការចាប់ខ្លួន ការសម្លាប់ និងការបាត់ខ្លួនរបស់កម្មករ ក៏ដូចជាការស្លាប់ដោយសារជំងឺ និងការអត់ឃ្លាន។ សាក្សី​ក៏​រៀប​រាប់​អំពី​ការ​បង្ខំ​រៀប​ការ​ដោយ​អាជ្ញាធរ​នៅ​កន្លែង​នោះ។

លោក ឈុំ សេង អាយុ ៦១ឆ្នាំ ជាអតីតទាហាន លន់ នល់ និងជាប្រធានក្រុមហ៊ុននៅក្នុងការដ្ឋានទំនប់ត្រពាំងថ្ម ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ សាក្សីបានរៀបរាប់ពីការចាប់ខ្លួនកម្មាភិបាលភូមិភាគពាយ័ព្យ និងអតីតទាហាន លន់ នល់។ ទាក់ទិននឹងការបាត់ខ្លួន លោក សេង បានបញ្ជាក់ថា មនុស្សពីរនាក់បានបាត់ខ្លួនពីអង្គភាពរបស់លោក ហើយលោកមិនដឹងថាពួកគេបាត់ទៅណា និងដោយរបៀបណានោះទេ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក មិនដែលឃើញពួកគេត្រឡប់មកវិញ។ សាក្សី​បញ្ជាក់​ថា ពួក​គេ​ត្រូវ​បាន​ត្រួត​ពិនិត្យ​ផង​ដែរ​នៅ​ពេល​យប់ ហើយ​អ្នក​ដែល​និយាយ​ប្រឆាំង​អង្គ​ការ​ត្រូវ​បាន​ផ្ទេរ​ទៅ​អង្គភាព​ផ្សេង​ដើម្បី​ត្រួត​ពិនិត្យ។ លោក​បាន​លើក​ឡើង​នូវ​សុភាសិត​មួយ​ដែល​មាន​ន័យ​ថា «​សូម្បី​តែ​ត្រី​ក៏​ងាប់​ដែរ បើ​វា​និយាយ​ច្រើន​ពេក​» ដើម្បី​ពណ៌នា​អំពី​ស្ថានភាព។ លោក​ក៏​បាន​ពន្យល់​ថា កម្មករ​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្កើត​ឱ្យ​រៀប​ការ​នឹង​គ្នា​តាម​ជីវប្រវត្តិ​របស់​ខ្លួន។

សាក្សីឈ្មោះ ឡត សួយ ជាទាហាននៅកងវរសេនាតូចលេខ៥១៣ នៃតំបន់៥ បម្រើការនៅក្រោម តាណាក់ ជាឆ្មាំការដ្ឋានទំនប់ត្រពាំងថ្ម តាំងពីចុងឆ្នាំ ១៩៧៦ មានភារកិច្ចដើរល្បាត និងគ្រប់គ្រងទំនប់។ គាត់ពិពណ៌នាអំពីប្រភេទផ្សេងគ្នានៃកម្លាំងការងារដែលត្រូវបានចាត់តាំងឱ្យធ្វើការលើ/ការសាងសង់ទំនប់ (ក្រុមចល័តតាមវិស័យ និងក្រុមចល័តស្រុក/ឃុំ) ហើយកត់សម្គាល់ពីភាពខុសគ្នានៃលក្ខខណ្ឌជីវិត និងការងារ។ លោក​ក៏​បាន​រៀបរាប់​លម្អិត​អំពី​រចនាសម្ព័ន្ធ​អាជ្ញាធរ​តំបន់​៥ និង​ការដ្ឋាន​ទំនប់​វារីអគ្គិសនី។ លោករៀបរាប់អំពីដំណើរទស្សនកិច្ចជាទៀងទាត់ទៅកាន់ការដ្ឋានការងារទំនប់ដោយលេខាធិការដ្ឋានភូមិភាគពាយ័ព្យ/តំបន់៥ និងដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់គណៈប្រតិភូចិន ព្រមទាំងលើកឡើងថា ថ្នាក់ដឹកនាំមជ្ឈឹមបក្ស និងគណៈប្រតិភូបរទេសផ្សេងទៀតក៏បានទៅទស្សនាទំនប់នេះផងដែរ។